La leteratûra bulgnaiṡa

Leteratûra - Letteratura

Al bulgnaiṡ l à la sô leteratûra, ch’a psän divîder int äl sòliti categorî - Il bolognese ha una letteratura, che possiamo classificare secondo le categorie consuete:

La poeṡî - La poesia
Al teâter - Il teatro
La prôṡa - La prosa

Qué a vlän métter di ligâm anc con di èter argumént - Qui vogliamo proporvi link ad altri argomenti:

Al bulgnaiṡ come längua ed traduziån - Il bolognese come lingua di traduzione
Äl balanzunè - Le balanzonate
La zirudèla - La zirudella
Äl poeṡî indeformâbil - Le poesie indeformabili
Gigén Lîvra - Luigi Lepri
Giorgio Campi
Sandrén Sarmäng - Sandro Sermenghi

A prénn considerèr naturalmänt anc äl canzån, ch’äli én intarzè con la poeṡî, mo par quall ai é bèle la pâgina dla mûṡica. La poeṡî l’é la pèrt pió inpurtanta dla nòstra leteratûra, siché dånca a vlän avrîr sta pâgina con di pîz pròpi såura al bulgnaiṡ - Potremmo naturalmente considerare anche le canzoni, che hanno un certo interscambio con la poesia, ma a questo genere è già dedicata la pagina della musica. La poesia è la parte più importante della nostra letteratura, per cui apriremo questa pagina con alcuni brani proprio sul bolognese:

Duv ît, dialàtt bendàtt?
(Quínto Ferèri)

Bulåggna, t an î pió qualla d na vôlta,
irimediabilmänt tròp t î canbiè.
Al tô dialàtt l é ormâi na längua môrta
uṡè soltànt da quî d na zêrta etè.

Truvèr un bulgnaiṡ stièt l’é côṡa rèra
e i pûc che adès s incåntra pr äl tåu strè
i vîven cme emigrànt qué int la sô tèra
sänza cal ṡmèlt ch’i avêvn i ténp pasè.

La cåulpa ed quasst, però, l’é un pôc la nòstra
ch’a favurénn, in pèrt, sta situaziån:
al fó un gran ṡbâli, anc s’an fó fât apòsta
e a s fénn sicûr dal mèl, brîṡa dal bän!

Parché pò suzdé quasst? Chi fó ch’dezîṡ?
Chi lé par lé ai bulgnîṡ mité int la tèsta
ed dscårrer itagliàn tótt quant prezîṡ
cm i fóssen di viulén dla stassa urchèstra?

As predichèva: “Bâsta col dialàtt
s’a n vlän ch’as rédda drî l’Itâglia intîra,
l é såul l analfabêta o l é al maicàtt
ch’al sêguita a spieghèrs in sta manîra.

La ziviltè l’é in mèrcia e qué biṡåggna
che nó a s rendaggna cånt dla realtè
eliminànd cäl côṡ ch’äl fan d Bulåggna
una zitè al’antîga e surpasè”.

E i l’avénn vénta, sé, sti sapientón:
i n fónn ostacolè, e al dé d incû
ste bèl dialàtt an le capéss pió inción
con mażåur dân pr i nûster ragazû

che i dscårren l itagliàn, cànten l inglaiṡ
magâra pûr int na manîra indaggna,
mo ch’i n capéssn un’âca dal bulgnaiṡ
e i scànbien par franzaiṡ ón ch’l é d Bulåggna.

Guardè chi furastîr ch’i én vgnó a stèr qué
che al sô dialàtt inción vôl rineghèr!
A i tói a môd d eṡänpi såul parché
arénn da låur dimónndi da inparèr

e quasst parché la längua petrognèna
sicuramänt l’é la pió bèla ed tótti:
sèrda, lazièl, lunbèrda o siziglièna
d la nòstra, sänza dóbbi, äli én pió brótti.¹

E alåura ai vôl un ât ed volontè;
tacànd dal prémmi scôl elementèr
fén ch’a s arîva al’universitè,
séppa al dialàtt matêria da inparèr,

mo inanzi tótt a l dégg con ògni mâma,
fén dai prémm dé che i fiû tûlen la tatta,
ciamèi, dscurîi, cantèi la ninanâna
druvànd ste bèl dialàtt, längua bendatta.

Al mî dialàtt
(Gigén Lîvra - 1986)

As dîṡ che al dialàtt l é un dscårrer balzàn
ch’l é fât pr i ignurànt, manbrócc e vilàn.
Äli én bèli bâl, a st’côṡ a n i cradd,
parché mé a sån d quî ch’i én nèd in dialàtt.

I ûc’ a i ò avêrt in ste bèl pajaiṡ
dal bän mo da bån. Siché a sån bulgnaiṡ.
Mistiè con al lât, la cóṅna, al subiôl,
ai êra al dialàtt däl prémmi parôl.

Såul dåpp, da pió grand, a scôla, pian pian,
i mésster, paziént, m insgnénn l itagliàn.
I gêven: "Ragâz stè aténti, parché
chi dscårr l itagliàn da tótt l é capé".

E adèsa ch’a i päns a dégg: "Mo sicûra!"
I dscårrn itagliàn tótt i òmn ed cultûra.
Però i popolàn, i pôver scarpón,
i n pôlen savair chi bî parulón.

L é såul al dialàtt la längua sô d låur
ch’la vén só dal côr, ch’l’é péṅna ed culåur,
ch’la sêruv par méll e méll ucaṡiån,
par rédder, zighèr, par tótti äl pasiån.

E mé che a sån nèd in prinzéppi däl Lâm
al bän mo da bån a l sént come arciâm.
Alåura, parché se a vâg fòra d vî
a m srêv da dscurdèr al dscårrer di mî?

Se fôrsi, par chèṡ, avéss da bravèr
a ón d chi sugèt ch’i t fan incazèr,
a n srêv brîṡa bån di dire forbito
“fetente, vigliacco", opûr "scimunito”.

Sicûr am vgnarêv dal lâber, pât fât,
un èter fraṡèri dimónndi pió eṡât:
“spomèti, bagâi, tarièga, malnàtt,
ṡbagêrla, rufiàn, và a fèr däl... pulpàtt!”.

Par quasst a sustéggn e a dégg, mo da bån,
ch’a m sént con argói tótt intîr itagliàn.
Però int l istàss tänp a vói dîr un quèl:
par dîr quall ch’a päns, sía brótt o sía bèl,

par fèrum capîr da quî come mé,
par scrîver un quèl ch’l um vén só d’ed qué,
par psairm arcurdèr dal månnd di puvrétt,
par psair reclamèr s’ai ò di dirétt,

par fèrum curâg’ s’avéss al magån,
par dîr ala còca “a t vói un gran bän”,
par stèr con i amîg, pr urdnèr un magnén,
par dîr un bèl sócc’mel, par fèr dal caṡén,

par fèr a un prilén la dichiaraziån,
al mêtod pió bèl l é dîrl in ptrugnån.
L é quasst che mé a päns. Scuṡèm s’a m parmàtt.

Mo mé a sån ed quî ch’i én nèd in dialàtt.

Al dialàtt
(Pastràn)

Dîr che al dialàtt l é môrt, l’é una biastamma!
E quî ch’i al vrénn suplîr i én di asasén!

La längua ed “Balanzån” e “Faṡulén”
l é giósst ch’la tîra drétt fén ch’dûra Råmma.

Tgnän só al nòster dialàtt e, sänza tamma,
lasän ch’i s n inpusèsn anc i pió cén:

ai é un pôc ed franzaiṡ e un pô d latén,
e un pôc ed st itagliàn: la lingua mamma!²

L é stièt e al dà calåur come cal vén
ch’as pôl utgnîr da un’òtima vindamma:
parché l à al dåulz, al bróssc... e l friżantén.

Par dîrla in pôchi rîg, mé a päns, insåmma,
ch’al srêv un gran bèl quèl se sti fangén
biaséssen pió dialàtt... e manca gåmma.

1) L é difézzil èser d acôrd con st’afermaziån, pr un mutîv dimónndi sänpliz: sti giudézzi che qué i dipànnden dai gósst. Intinimôd, sta poeṡî l’é interesanta parché la måsstra ch’ai é e ai êra di bulgnîṡ cåntr ala manî dal toscuíggno che, anc s’i avêven un’inpustaziån un pô ingênua dal problêma (pr eṡänpi parché i cardêven ala difaränza stra längua e dialàtt), i avêven raṡån a dîr che dscanzlèr äl cultûr luchèl l é un eråur ed chi grand.
2) Anc qué biṡåggna pròpi ch’a faggna una nòta: al bulgnaiṡ e tótt i èter dialétt e langv minoritèri d uréggin latéṅna i n én brîṡa di prudótt munchén dl’itagliàn, mo di cuṡén con na stòria e un’evoluziån difaränta.

Par lèżer däli ètri poeṡî ed Gigén Lîvra
Per leggere altre poesie di Luigi Lepri

E adès a vdrän una sfîlza ed poeṡî d autûr difarént. Tacän sóbbit coli uréggin: Giulio Cesare Croce, scritåur e fularén (San Żvân, 1550 - Bulåggna, 1609), l é stè l inventåur furtunè ed Bertoldo e Bertoldino - Vediamo ora una lunga serie di poesie di autori diversi. Cominciamo con le origini: Giulio Cesare Croce, scrittore e cantastorie, (San Giovanni in Persiceto 1550 - Bologna 1609) è stato il fortunato inventore di Bertoldo e Bertoldino:

Testamento ridicoloso

(G. C. Croce, trascriziån dal bulgnaiṡ antîg ed Gigén Lîvra)

Oh brighè, curî, vgnî qué,
che oramâi mé a sån finé.
Ciamè qué tótt quant avṡén
che a sån môrt, oh mé meschén!

Só, ciapè un bèl matarèl
e sfarghèm un pôc la pèl,
ch’ai ò al côrp ch’l é tante dûr
ch’l é tirè come un tanbûr.

A m sån tant rinpé coi fîg
che l um stiòpa, ahimé, al butrîg.
Sintî bän che gran armåur
fà al mî côrp. Oh, che dulåur!

A i n ò fâta una spanzè
ch’ai ò al ståmmg tótt arbaltè
e al pèr ch’èva int al panzån
la sajatta con al trån.

Oh, s’a m fóssia anc afughè
col prémm fîg ch’ai ò magnè,
parché an ò mâi pió speranza
ch’véṅnen fòra dala panza.

Andè, dånca, ciamèm qué
al nudèr, ch’véggna da mé
parché a vói fèr un tstamänt
fén ch’a sån in sentimänt.

E ch’al fâga una scritûra
ch’dégga a tótt la mî siagûra
e ch’as sèva in tótt i lè
cómm i fîg m an amazè.

Só, vgnî qué mî brèv nudèr,
tachè sóbbit a rughèr
con la vòstra panna in man
e scrivî pulîd, pian pian.

Prémm: a lâs a Mingarèl
ch’l é mî anvåud, fiôl d un fradèl,
tótt i quî dla nòstra cà,
ch’am la téggna bän, cum và,

e ch’as tójja i maranghén
con la bûrsa di quatrén,
ch’al s i vâga a sputanèr
duv al vôl, in duv ai pèr.

Lâs a Bróggna, mî cugnè,
un badîl stôrt e dṡmandghè,
e una zâpa. E un pudajôl
a Batéssta, ch’l é sô fiôl.

E pò a lâs al mî sacån
al fiôl d Ióffa, al pió quajån.
E pò cl èter gabanèl
a Alfunsén dal Buratèl.

Al tulîr da fèr al pan
ala Fléppa da Bażàn,
e un linzôl con una tvâja
al guarzén ciamè Zigâja.

E pò a lâs, ed man a man,
a Rizån, Bròc e Barbån,
strâz, granè e una zavâta
con tant quî ed tótti äl fâta.

Quall ch’i avanza, a t al dégg mé,
Mingarèl, téṅnel pûr té.
E s’t at fóss da maridèr
guèrda ch’l’èva di denèr.

Tént a mänt, in concluṡiån,
d an fèr mâi al pistulån
parché, adès, chi é pió inmandghè
dala żänt l é pió stimè!

Ècco, a m sént quèṡi ala fén,
vén un pôc pió ataiṡ, pió avṡén.
Qué, che almànc t pòsa baṡèr
parché a sént ch’a stâg pr andèr.

Mé dṡgraziè, a vâg pròpi vî!
A m arcmànd la cunpagnî
parché a sént, dåpp sta magnè,
che an respîr, am manca al fiè.

Pûr, in st ûltum mî suspîr
a tótt quant vói avertîr
ch’a lasèdi, par st’estè,
stèr i fîg. An i magnè!

E se pûr a in vlî magnèr
ch’ai lasèdi madurèr
e ch’an fèdi come mé
che par låur a môr stinté.

Mingarèl, córr, sèlta, våula,
vûdm al vén żå par la gåula...
a in bvarêv una castlè!
Bôna nòt, a sån spirè.

Giulio Cesare Croce della Lira

E adès invêzi pasän a un’antologî ed poêta dl Otzänt e dal Novzänt, par finîr coi mudêren ch’i én anc drî a prudûṡer. L é inpurtànt sotolineèr che st’antologî l’é stè fâta druvànd i materièl in man al Sît: la mancanza o la preṡänza schèrsa d un autåur dånca la pôl èser pió conseguänza dal chèṡ che d un giudézzi ed qualitè. S’avî dal materièl da preṡentèr, scrivî pûr al Sît! scrivîs - scriveteci! Passiamo ora a un’antologia di poeti dell’Ottocento e del Novecento, per finire coi moderni ancora attivi. Va sottolineato che questa antologia si basa sui materiali in possesso del Sito, per cui l’assenza o la scarsa rappresentazione di un autore può essere più una conseguenza del caso che di un giudizio di qualità. Chi volesse presentare del materiale, scriva pure al Sito! scrivîs - scriveteci!

Oreste Trebbi - Autåur dla prémma metè dal Novzänt. Al fé dimónndi stûdi såura a Bulåggna e al scréss un sparvêrs ed quî. Qué a publicän Bulåggna la Grâsa, con la mêtrica quèṡi d una narziṡèta, e La vècia afadè, un pzulén che Quínto Ferèri ai à cavè fòra una bèla canzunatta pr i tuṡétt - Autore della prima metà del Novecento. Compilò vari studi su Bologna e scrisse moltissime cose. Qui pubblichiamo “Bologna la Grassa”, con la metrica che ricorda quella di una narcisata, e “La vecchia stregata”, un pezzetto da cui Quinto Ferrari ha tratto una godibile canzone per bambini.

Bulåggna la Grâsa

Pr al vén ch’l é sinzêr e par l’âria ch’l’é féṅna
e con al ṡgugiôl d una bôna cuṡéṅna,
con al tîra-tîra dla bèla dunatta,
fand cånt d an savair ch’ai é anc la bulatta,
e con al Żigànt ch’al se ftéss al’antîga
e cla bôna amîga dla Tårr di Aṡnî,
ai é la żänt ch’pâsa,
ch’la dîṡ tótta in mâsa:
la vétta l’é bèla in Bulåggna la Grâsa.
Defâti, pinsànd al laṡâgn, ai turtlén, parsótt,
murtadèla e braṡâdl ed ninén,
pinsànd a chi vén ch’fan murîr i bigât,
a zêrti pietànz ch’fan alchèr fén i piât,
pinsànd a chi dṡnèr ch’an s sà mâi s’i finéssen
duv i é quî ch’padéssen pr an psair ṡluvazèr,
tótt dîṡn in sustanza salvànd la creanza:
la vétta l’é bèla s’l’é péṅna la panza!
Mo quall ch’pièṡ de pió,
as capéss, i én äl dòn,
ch’äli an däl fazatti ch’äl pèren madòn
e zêrt ucén lósster ch’i fan äl falésster,
che såul a guardèri as và fòra ed rigésster,
che i n an pûc di spécc’
anc se äl rédden vluntîra,
ch’äl s ftéssn in manîra
ch’i én tótt sicarnén,
a vîver con låur as cånta pò äli åur:
la vétta l’é bèla s’as pôl fèr l amåur!
E acsé, tra l magnèr e tra l dòn i ptrugnàn
i pâsn una vétta ch’fà invîdia ai suvràn:
alîgher, cuntént, sänza méttres pensîr
par quall ch’l é pasè e par quall ch’à da vgnîr
a låur dla puléttica pôc ai inpôrta,
i n vôlen ch’la s pôrta däl ciâcr e di guâi
siché la żänt ch’pâsa la dîṡ tótta in mâsa:
la vétta l’é bèla in Bulåggna la Grâsa!

La vècia afadè

Stè a sénter, tuṡétt, che mé a v cånt int un fiè
i spéll e i diavlêri dla vècia afadè,
ch’l’é qualla ch’castîga tótt quant chi pinén
ch’fan sänper andèr la mamà int un quatrén,
ch’n’an vójja ed studièr o ch’i ròbn in cuṡéṅna,
che sîra e matéṅna n atrôven mâi pèṡ.
Stè dånca tótt zétt, sintî mò tuṡétt
quall ch’pôl capitèr a chi n żêrla pr al drétt.

Par méttr in castîg ón ch’al fèva fughén
la vècia al fé sóbbit dvintèr un aṡnén,
che såtta ala bròza d un pôver vilàn
a fôrza d stanghè al lavurèva da can.
E l’ai méss al còl una gròsa canpèna
che tótta la stmèna sunèva tant fôrt:
don-don e don-don, don-don e don-don,
a st månnd quî ch’i n stûdien i én tótt sumarón!

Par vaddr ed cavèr al brótt vézzi int un chèṡ
d un cínno ch’mitêva i didén int al nèṡ,
la vècia, una nòt, con äl såu zerimòni,
äl man l’ai unżé con l unguänt dal demòni.
Siché quand al vôls seguitèr al brótt vézzi,
fó tant al suplézzi ch’al téns starnudèr:
te-pcí e te-pcí, te-pcí e te-pcí,
e al nèṡ dvinté gròs cómm al gróggn di purzî!

A un èter ch’mitêva sått-såura la cà
e ch’al dṡubidêva ala mâma e al papà,
la vècia ai fé vgnîr al mustâz da simiòt
che ed dé l êra naigher e råss ala nòt.
E l êra acsé brótt che se i can l incuntrèven
rujèvn e bajèven, tant i êrn arabé:
bau-bau e bu-bu, bu-bu, burubbú,
tótt quî ch’dṡubidéssen i én brótt ragazû!

E acsé, a un gagliòt ch’al rubé d’int un piât
däli ôv bèle còti magnandli d arpiât,
la vècia ai fé nâsr int la panza un galàtt
che al dé e ala nòt al cantèva in falsàtt:
chichichirichí, và pur là t î un bèl lèder,
chichì, t î żå d scuèder, chichichirichí:
chi tôl quall ch’n é sô, ai lâsa la cô,
chichichirichí, tén äl man a cà tô!

A un gran birichén ch’gêva tanti buṡî
ch’purtèven dal dân ai sû pôver fradî,
la vècia, par dèri un eṡänpi terébbil,
l’ai méss däntr in chèṡa una fróssta inviṡébbil.
E pr ògni buṡî che al birbån l inventèva,
la fróssta picèva par drétt e pr arvêrs,
cic-ciac e cic-ciac, cic-ciac e cic-ciac,
a dîr däl buṡî as finéss a tarṡâc!

Luigi Longhi - Autåur ed dimónndi poeṡî e rémm, l inventé al prémm cuncåurs dla canzån in dialàtt bulgnaiṡ (1926) e al publiché (cum al scrivêva ló) Bulògna me a t'voî bèin, versi in dialetto bolognese, Como : Cavalleri, 1934. L é anc stè quall ch'à tgnó drî ala prémma racôlta ed Poeti petroniani del novecento, Bologna : Compositori, 1943, coi lavurîr ed pió d 15 autûr - Autore di molte poesie e rime, ideò il primo concorso della canzone dialettale bolognese (1926) e pubblicò (nella sua grafia) Bulògna me a t'voî bèin, versi in dialetto bolognese, Como : Cavalleri, 1934. È anche stato curatore della prima raccolta Poeti petroniani del novecento, Bologna : Compositori, 1943, con le opere di 15 autori.

As canta anc a Bulåggna (ca. 1920)

Puṡílleco, Surriento... avî raṡån:
i én sît meravigliûṡ, pròpi da bån!
Al mèr da nó an i é brîṡa... ai é al canèl,
mo ai é però Padêrn e Barbianèl,
ai é San Lócca e San Michêl. Ai é
di sît stupénnd e deliziûṡ anc qué.
Di sît ch’i dan al côr la comoziån,
ch’i furnéssn al pinsîr, l’ispiraziån
par scrîver con dal ghèrb anc in dialàtt,
par fèr - s’as vôl - parfén däl canzunàtt!
Par cantèr la speranza, osía l’algrî,
pr intenerîr i côr d malincunî...

Ah sé, stè pûr sicûr che, pôc ch’avaggna,
avän tótt quall ch’ai vôl anc a Bulåggna.
Mitîvel pûr pulîd däntr int la mänt,
as cânta anc qué - s’as vôl - con sentimänt!
E brîṡa dîr che par cantèr l amåur
ai vôl Nâpol col mèr e al vòstr ardåur,
un mandulén o una chitâra in man...
moché! Savîv csa i vôl, napoletàn?
Bṡåggna avair vént ân, brîṡa nuvanta,
dla żoventó e dal sangv: a l vdrî s’as canta!

As canta dapartótt, da tótti äl pèrt,
ch’n é privilêg’ d inción l amåur e l’èrt.
E an stèdi gnanc a dîr che äl vòstri dòn
i én bèli pió del nòstri e ch’i én madòn,
parché s’a vgnî a Bulåggna såul un dé
avanzarî cunfûṡ e ṡbalurdé!
Parché äl bulgnaiṡi i an adòs un quèl
ch’al v métt al fûg int l’ânma e int al zarvèl,
con däl fatàzz e di ûc’, bòja d un månnd,
che quand s én véssti an s rêchia pió un secånnd.

Dånca, csa s mânca par cantèr: quèl èter?
Fôrsi l inżàggn? Mo l avîv tótt vuèter?
Nå, nå, stè parsuèṡ, napoletàn,
as cânta anc a Bulåggna e in gêrg ptrugnàn!
E se vuètr a gî (e äl séppen stòri,
nevaira?) “Vedi Napoli e poi... mori”,
con intenziån pió umèni e manc catîvi
nuètr a giän “Vedi Bologna... e vivi!”.
E quand al deṡidêri l é ed canpèr
la vójja pió putänta l’é... cantèr!

Amåur e tajadèl

Andè a girèr, s’a psî, tótt quant al månnd;
curî pr in fånnd al’âcua o andè pr al sótt;
girè tótt l Univêrs, sía in lèrg che in tånnd,
e a sintrî dîr da tótt – pròpi da tótt –
che la zitè pió bèla e pió gegnèl
l’é qualla dóvv as mâgna äl tajadèl.

Bulåggna – la v dirà tótta la żänt –
l’é un Êdn, un paradîṡ ch’an s pôl dscurdèr!
E l’à däl fâti dòn che int un mumänt
i v fan girèr la tèsta e inamurèr.
Äl dòn ch’äli an pió côr e pió zarvèl
i én qualli dla zitè däl tajadèl.

Amåur e tajadèl! Ècco csa i vôl
par vîver bän, sänza malincunî:
una fuṡiån d matêria e d poeṡî,
un méssti ed sentimänt e cazarôl...
Matêria e spîrit, ècco l ideèl
ch’as trôva int la zitè däl tajadèl!

Èter ténp!

Bulåggna, té t am pièṡ parché t î bèla,
parché t m arcôrd un tänp ch’a fó cuntänt:
quand tótt i dé, pr i pôrdg dla Mascarèla,
par vàdderla, a curêva come al vänt.

Duv srèla mâi finé cla ragazèla?
Ch’la s séppa maridè con al tenänt?
Ch’la séppa sänper qué? Chi al sà...? Duv srèla...?
Una vôlta mé a i déss (a l ò anc in mänt):

“Mé a t spuṡarê... mo con la mî miṡêria
ai vôl un bèl curâg’: cuma faraggna?”.
Ufaiṡa a stäl parôl lî, tótta sêria,

la m déss: “Mo mé a t vói bän sänz’intarès!”.
Ô, che bî ténp ch’uṡèva un dé a Bulåggna...
L amåur l êra... l amåur! Invêzi, adès...!

Ugo Balestri - Dla prémma metè dal Novzänt, l é un autåur ed tendänza poêtica post-tstugnèna - Attivo nella prima metà del Novecento, è un autore di tendenza poetica post-testoniana.

Al gréll cantarén

Cómm un gréll cantarén in un gabiòt
mé a cant par mî piaṡair, parché a stèr srè
mé a murirêv, s’a n cant, quand al vén nòt,
e a m cuntänt d una fójja d insalè.

Fôrsi an me bèda gnanc un lumagòt,
ma chi s n in frêga? Dåpp una cantè
l é l istàss ch’èva vént un têrn al lòt,
e a sån quèṡi cuntänt d èser scurdè!

Par l’ânma cantaréṅna é sänper bèla
la vétta, e quall ch’é brótt al n à inpurtanza
s’at rèsta inpiè int al côr una fiamèla...

Lasèm dånca cantèr la mî rumanża
fén che int al zîl l’arluṡarà una strèla,
fén che int al côr am canta una speranza!

Un pelegrinâg’

Mî mujêr, la Giṡèla, che, puvrâza,
la vrêv un fiôl ma l’à la dṡgrâzia drî,
la dezidé, par vàdder ed fèr râza,
d andèr ala Madòna ed Båcca ed Rî...

“Andän pûr a fichèrs int äl såu brâza!”
mé a dégg, e a pâs parôla, da cla vî,
a una surèla d mî mujêr, ragâza,
parché ch’la véggna a tgnîres cunpagnî.

Ma chi s psêva insugnèr sta concluṡiån?
O che, pregànd, la s é ṡbagliè Giṡèla,
o ch’i n capénn - chisà - l’urdinaziån,

fatto sta che la grâzia l’é stè bèla
parché l é nèd davaira un bèl mastiån,
ma mégga a mî mujêr... a sô surèla!

Tänp d eleziån

Par stèr int al sicûr, prémma d vutèr,
un vciàtt l andé all’Ufficio Informazioni
e “Ch’al scûṡa - al dmandé - m pôlel spieghèr,
par môd ed dîr, äl lésst delle opinioni?”.

“Spieghèr?! - fà l’inpieghè - L’é una parôla!
Mé a pòs dèri soltànt quall ch’ai é in piâza...”
(e acsé digànd ai ṡlónga un mócc’ d cartâza)
“E ló, ch’al fâga cånt d èser a scôla!”.

Al vciàtt al tôl na scrâna ed mèla vójja,
as métt i ucèl e pò al cmänza a sfujèr,
ma, armaṡṡda e prélla, e sfójja che té sfójja,
al n é capèz d truvèr quall ch’vôl truvèr.

Quall dal spurtèl al dmanda a cal fenòmen:
“As pôl savair cs’al zairca, in nómm ed Dío?”
E ló, instizé: “Al parté di galantòmen!”.
“Bene! - al fà quall - or l’indirizzo io:

Vede, lì fuori, quel negozio là
dove c’è scritto sopra Antichità?”.
“Cum srêv a dîr?”. “Che quassta l’é rubâza
ch’l’an s ûṡa pió!”. E ai sré al spurtèl in fâza.

Odoardo Baroni (1862-1955) - Al fó dscuêrt da Gigén Lîvra e Vittorio Pallotti che int al 1992 i publichénn al lîber “Zänt sunétt bulgnîṡ quèṡi tótt alîgher”, trascrétt int na manîra ch’al póbblic d incû al pséss lèżer sti pzulén irònic e pén d argózzia, int un bèl dialàtt uriginèl e vèc’ - Fu scoperto da Luigi Lepri e Vittorio Pallotti, che nel 1992 pubblicarono il volume “Cento sonetti bolognesi quasi tutti allegri”, trascritti in modo che risultassero leggibili per il pubblico odierno. Si tratta di pezzi ironici e arguti, in un bel dialetto originale.

Una bôna cristièna

Bôna cristièna, êrla, sé o nå?
I fónn i sû ch’i i génn: “Spåuṡa quall lé”
e lî, da dòzil fiôla, l’ubidé
al “voglio” ch’i inpunénn papà e mamà,

sustgnànd ed réffa ch’l êra un bån maré.
Mo fât al spuṡalézzi, ló al tré żå
la mâscra come tant, ch’cmànden da rà
e i péccen la mujêr s’i én instizé.

Un’amîga sô d lî la i déss: “T et lâs
picèr par gnínt? S’i entréss almànc l unåur!
Mo dîl ai tû, s’al sêguita ed ste pâs”.

“A i l ò détt, mé. I andénn tótt dû in furåur
mo la i stà bän! I n vôlsen ch’a l spuṡâs?
Am bastunéss al dåppi! Pîż par låur!”.

I prémm tranvâi

I êrn i tranvâi elètric anc luntàn
quand prinzipiò a fères vaddr int äl zitè
un quèlc sarvézzi d Cmóṅna opûr privè
fât da un runżén o dû, e un caratån.

Quasst é zêrt e sicûr ch’s andèva pian.
Mo alåura l’êra sänper cumditè,
sänza cuntèr che quî ch’fèven cla strè
i avêvn al tänp ed fèr conversaziån.

Un dé, un “habitué” al tîra drétt
sänza andèr só. Al cucîr la fróssta scûria
par dṡdèrel s’l é distrât. Mo cl èter, zétt.

L êra un vciarlén, antîg pensionè d Cûria.
Al tranvîr al le ciâma: “Sgner Sufrétt!
Bån, an vén só?” “Nå, sèl, parché ai ò fûria!”...

Al cumàss

Un drughîr al bravèva a un sô cumàss,
ón d chî ragâz ch’i én anc sänza esperiänza,
vdand che la żänt l’andèva vî bän spass
parché dmandànd un quèl, låur i êren sänza.

“As dîṡ ch’l é in viâż, opûr se ón vôl dal råss
da ténnżr as n eṡibéss ón dla secuänza
di róss, s’an i é l uguèl. S’a fè l istàss
par l avgnîr, a v dâg bôna lizänza!”

L avé tanta scagâza, st ragazlàtt,
ch’al déss sóbbit tra sé: “Padrån, te vdrè
ch’a vâg pió in là ch’ne tè, d un bèl pzulàtt”.

E apanna ch’as dé al chèṡ ch’ai véns dmandè
d cla chèrta féṅna ch’s drôva al... gabinàtt,
“L’é in viâż” al déss “mo ai n ò dla ṡmerigliè...”

Eugenio Roncagli

Zirudèla dal tranvâi (1942)

Zirudèla dal tranvâi,
Zirudèla péṅna ed guâi!
Al tranvâi l é un istrumänt
ch’al t fà vgnîr un azidänt,
che s’t è fûria, craddm a mé,
at cunvén lasèrel lé.
Dåpp avairel bän asptè
vént minûd a mèża strè
al t arìva ch’l é pén pèra
e acsé té t avànz par tèra.
Quand l é fairum l é pò un guâi,
ch’an s arîva quèṡi mâi
a muntèr, ma pò a riusîr
ai é al chèṡ anc ed murîr.
Chi t ascuézza par dinànz
con äl schén e con äl panz,
chi t ṡbalòta par de drî,
chi al t vén d spénta såura ai pî.
T an trôv pió la caparèla,
T i armétt quèṡi la stanèla.
Con un gåmmt i t ståppn un òc’,
at arîva un chèlz a un żnòc’,
só par żå suzêd acsé,
as pôl dîr, tótt quant i dé.

- Mo che vadi ben più in là! -
- Ehi, quell’uomo! Al scarzarà? -
- Ahi... par dínci, che pistòt! -
- Quasst l é stè bän al scuizòt! -
- Favoríschino più avanti! -
- Sîv pasè? A srî pûr cuntänti! -
- Guèrda qué, strâz d un vilàn! -
- Ahi, par Giûda, che spintån! -
- Fèv in là con cal pacàtt,
ch’a m ṡmajè, an vdî, äl calzàtt!

- S’a n tgnî brîṡa żå cäl man
a v aṡlóng un ṡmataflån! -
- Dove vuole che le metta? -
- Mé an sò gnínt, a i dégg ch’al dṡmétta! -
- Eh... quant scuèṡi! Chèra lî,
la fà méi s’la và in taxí! -

E tra vêrs, cócc’ e spintón,
as fà al viâż cme tant sardón.
Pò ai arîva al controlôr
col bartòc tótt guarné d ôr,
con in man al fåura-bûṡ,
e i bigliétt van fòra d ûṡ.

Ló al s n in gîra däntr e fòra
con na spénta da fèr pòra,
come ón ch’al dégga: - Ohé,
fermi tutti, a sån qué mé! -
E däl vôlt ló l à farmè
däl caròz a mèża strè
ch’i én tròp péṅni. Pò al fà al såurd
ai lamént, e al fà al traṡbåurd.

E con tótt st inànz e indrî
tanta żänt l’avanza a pî,
tra un mócc’ d ûrl e d inprupêri
d chi dṡgraziè di passeggeri.
E se ón sustgnéss pò, adès,
che al tranvâi l é un gran prugrès,
mé a i dirêv: “nå, l’é un’ufèla!”.
Tòc e dâi la zirudèla.

Fernando Panigoni - Autåur dla canzunatta famåuṡa La râza bulgnaiṡa, al vinzé al secånnd cuncåurs dla canzunatta bulgnaiṡa con Còca mî e al publiché un’antologî ed poeṡî ptrugnèna, che incû l’é eṡauré - Autore della famosa canzone “La râza bulgnaiṡa”, vinse il secondo concorso della canzone bolognese con “Còca mî” e pubblicò un’antologia di poesia petroniana oggi esaurita.

Prelûdi

Sti vêrs i én nèd al’åmmbra däl “Dåu Tårr”.
Mé, d’in cà mî, a i vadd lé sti monumént,
e låur i m sénten quand a cant, o a dscårr,
quand a rédd, quand a brèv in zêrt mumént.

- Brîṡa arabîrt, Panîga! - i m dîṡen låur
- e canta, invêzi, cómm at canta al côr:
canta Bulåggna, äl bèli dòn, l amåur,
i bî tîp, äl maciàtt, i bî ténp d ôr...
T in è da dîr e da cantèr fén t vû:
ît, o n ît un poêta, in concluṡiån? -

Mah! Chi al sà?... - a i arspånnd -; mo, a tu per tu,
mé a v pòs dîr såul ch’a sån bulgnaiṡ da bån,
ch’a m sént sinzeramänt inamurè
ed sta Bulgnâza vècia etêrna e bèla,
e a cant, per lî, col côr entuṡiaṡmè:
quasst a v pòs dîr ed zêrt, ch’an é un’ufèla. -

L’é acsé

I m dîṡen: "In sti ténp ed mudernîṡum
chi s intarèsa mâi ed poeṡî!
t at pêrd a fèr dal sentimentalîṡum,
cun al custrótt... che, tant i t rédden drî".

Fà gnént; e quand am sèlta al sparazîṡum
ed dîr däl côṡ cm a i sént, acsé, a môd mî,
mé a n bèd ne a pasatîṡm o a futurîṡum,
e... a våul, cun la mî pûra fantaṡî.

Lî la m cundûṡ - fén dóvv la pôl andèr -
luntàn dai òdi e dal pasiån dla żänt,
pr avair l uséggin ch’am farà cantèr;
e là só pr âria, tra l caràzz dal vänt,
pió vṡén al såul, mé a m sént arsusitèr,
e a cant, alåura, cun al côr ardänt!

Cunplimént d un’anvåuda ala nôna

Quant êni? Utanta?
On d pió? Brèva, evîva!
I én trûp? Côsa cånta?!
bendàtt chi i arîva!
Quand ónna é in ṡverżûra,
cómm té t î stasîra,
ah, lâsa ch’la dûra!
acsé s vîv vluntîra!
Che fâza, t è, nòna!
l’é bèla, l’é frassca...
La mî?! Ah, stà bôna!
la m pèr... una rassca!
Se in tèsta t î bianca,
se un pôc t è la gòba,
qué adès an i manca
per té la tô ròba...
Só crûvet la tèsta,
mî bèla vciarléṅna:
col siâl dala fèsta,
t am pèr na żuvnéṅna!
La “brótta vciarlâza”,
dît té, a sån mé...
mo té, cun cla fâza!
l’anvåuda t î té!

Evîva al vén

Zirudèla, al månnd l é fât
d òmen sèvi e d òmen mât,
d òmen débbel, cén e stûrt,
o -cme mé- d bî òmen fûrt.
Chi é trancuéll, chi é narvåuṡ,
chi é da pièṡer, chi é nujåuṡ,
chi é tant mègher, chi é tròp grâs,
chi guadâgna e chi và in scuâs.
I é i vigliâc, i curagiûṡ,
chi stà int l’ôra e chi é in lûṡ,
i é i zarócc, i inteligént,
chi é sinzêr e chi é tótt fént.
Ai n é, insåmma, ed tótti äl fâta:
chi dscårr pôc, chi fà dla gâta,
chi rédd pian e chi rédd fôrt
fén a tant ch’n é bèle môrt.
Chi ranòcia, chi susézza,
chi ta-tartâja, chi inpastézza,
ai é invêzi däl dardèl
ch’van cunpâgna un mulinèl,
ch’dscårren cèr se i an la bâla
bianca, råssa, vairda o żâla!

ècco, insåmma, a enumerèr
tótt sti tîp, al srê un ṡgubèr
ch’l andarêv int na lungâgna
lónga pió d na gran cavdâgna.
Mo fra i òmen anurmèl
ai n é pròpri ed quî spezièl
cómm, pr eṡänpi, chi cretén
ch’bèdn a dîr ch’fà mèl al vén
e che a bàvvren żå a cà d dío
as finéss ch’as pèga al fío:
parché al vén, o dåulz o gròs,
al dà dân anc ai colòs,

parché l èlcol däntr al brûṡa
e al cundûṡ prèst int la bûṡa.
Tótt quasst qué i al dîṡen låur,
mo i én dscûrs d inción valåur.
Ah, puvròmen, che dṡgraziè,
quî i én òmen par metè!

Bän, ch’i dégghen quall ch’ai pèr
mo mé a n vói avair da fèr
gnínt con l’âcua. O såul s’am lèv
man e gróggn. E dåpp, pò, stièv!
S’a n esclûd na quèlc matéṅna
quand a fâg al bâgn in téṅna
o, se mâi, na duzadûra
quand ai é la gran calûra.
Mo pò bâsta, dl’âcua, bâsta:
giósst par cûṡer cal pô d pâsta...
mo pò dåpp... ah, dåpp, par zío,
finalmänt a i dâg l adío!
Mé, s’a in bvéss såul un bichîr,
la m farêv pròpri sufrîr,
ch’la m fà vgnîr na languidazza,
un fât quèl, na spusatazza
e a dvänt ṡmôrt cme na candaila.
Siché, åu chèra: con lî, tâila...
ala lèrga! A bavv dal vén,
ch’am rinfôrza i cardinzén!

Ah, che gran sudisfaziån
quand a bavv un bèl pistån
d vén sinzêr, ed cal tamóggn
ch’al m infiâma tótt al gróggn!
Mé a t gósst tant, bvanda bandatta,
cme un pinén góssta la tatta
e anc se a san lé ch’a lavåur,
mo a piant lé a tótti äli åur

quand as trâta d un vén bån:
tótt al rèst as fà pò dman!
Zertamänt, chi s inbarièga
tanti vôlt l é una tarièga,
un nujåuṡ, un catalît
ch’al litîga in tótt i sît...
Mo mé, invêzi! O naigr o bianc,
bvó un bigånnż... am in vôl anc
e a v sicûr, i mî ragâz,
ch’a v in bavv anc un tinâz
e a sån sänper mé, giuvièl,
anzi: vdîv? A dvänt pió bèl,
pió prupäns a dîr däl fótti
e a vlair bän a tótt... e a tótti.
Ah, cardîm, che dåpp na bvûda
am s ardåppia, côrp ed giûda,
al curâg’, äl fôrz, l ardîr,
da sfidèr al månnd intîr.

Êl Lanbróssc o êl Sanżvaiṡ,
Barlitån o Piemuntaiṡ,
êl Barbêra o Cabarné...
mé a v in bavv infén ch’ai n é.
êl Albèna opûr Sianpâgn?
ècco: mé a i vói bän cunpâgn.
S’l é sûg d û, d ed vî o nustràn,
am pièṡ tótt pûr ch’séppa bän.

Åura ai ò finé al mî dîr
e só a lîv al mî bichîr.
S’a n vlî èsr ed chi cretén
urlè mîg: evîva al vén!
In butégglia, in lîtr, in zócc,
o tirè sänza inción trócc
stièt e frassc dala canèla...
Tòc e dâi la zirudèla.

Giovanni Natali - Môrt dal 1959, a pió d utànt'ân, l êra un profesåur dl'universitè e l à anc insgnè a Protogene Veronesi. L é cunsidrè un clâsic dla leteratûra bulgnaiṡa e l é al poêta pió inpurtànt dla sô êpoca - Scomparso ultraottantenne nel 1959, era professore universitario ed è stato anche insegnante di Protogene Veronesi. È considerato un classico della letteratura bolognese ed è il poeta più importante della sua epoca.

Scrîver di vêrs

Se ai ò da dîr la veritè, par côsa
a scrîv di vêrs vluntîra, l é un mistêri;
quand am arîva adòs cla zêrta vójja
a ciâp la panna, un pèz ed chèrta e i vêrs
i cåulen fòra gåzza a gåzza e i fan
un canalén d inciòster, una sfilzatta
ed parôl, e vî d lóng, fénna ch’ai n é.

L é un gudiôl, l é un caprézzi, l’é una fîvra
scrîver di vêrs; däl vôlt l é un dänt ch’tanpèla
ch’an lâsa rêcuia e ai vôl al sô inpiâster,
cioè... biṡåggna scrîvri e tgnîri drî.

Parché i n én mégga tótt léss cme l òli,
chiêt come pîguer ai séggn dal sô paståur,
di vêrs ai n é di s-cévvd e di salè,
di dûlz, di amèr, di crûd e di stracût,
ed quî che int al pasèr par båcca i lâsen
un savurén come pastélli ed mänta
che la längua la i biâsa e la i arvôlta
infénna che i n s én dsfât e ch’i spargójjen
un fiè uduråuṡ, un sóppi ed poeṡî.

E ai n é di èter ténnder come gèra
ch’i råuṡg-n i dént e i gratûṡen la längua
e par dèri un pô ed ghèrb ai vôl la lémma
la påmmṡa, la varnîṡ, fôrsi al martèl
par ṡbuzèri e cavèri tótti äl schîż,
dèri la pîga e l’ånnda, e pò i se spûden
fòra dala dspraziån. La panna stänta
a scrîvri e la s inpónta e acsé l inciòster
al schézza só pr al fói e al fà una mâcia.

Ai n é di vêrs ed quî ch’i nâsen zûp
ch’l é un strâzi par purtèri in chirurgî
a fèr l’uperaziån e in fén di fât
i arèsten sänper stûrt e un póc strupézzi¹.

E ai n é ch’i nâsen san in aparänza
mo i én tròp ṡmîlz e lóng pió dal biṡåggn
che pr ardûṡri ed miṡûra an se sà mâi
se tajèri int la tèsta opûr dai pî
o sfurbṡèri int al mèż o fèri un gråpp
un stricòt ala méi e dèri un cócc’
ch’i vâden in cunpagnî sänza ṡdundlèr.

Ai n é di vêrs ch’i an tanti côs da dîr
e tótti int una vôlta, e ed quî che a fèri
dîr quèl pr al drétt, ai vôl la lîva e i èrghen,
vêrs inculént, ch’i s môven con la flèma
e i s méttn a sêder só pr una parôla
e i se ṡdrâjen lé såuvra e i s indurmänten.

Di èter i sèlten come cavalàtt
tótt azént e scanbiétt, o i våuln in âria
come parpâi e i tràmmen dala pòra
d andèr só tròp in èlt al òc’ dal såul.

E la rémma? L’é un fiåur che al inpruvîṡ
al dspónta e come ló di èter dspónten
e l é un bèl vàdder, un rédder ed tótt al prè.

Opûr l’é un spén ch’al pónnż, un ciôd ch’as pianta
che par cavèrl ai vôl un pèr d tanâi,
o un cagnulén tirè par la gulèna
che ed mèla vójja al fà cajén, cajén.

Mo la rémma l’é dòna e int un mumänt
la pâsa dal caràzz al ṡgarbarî,
la vôlta äl spâl con una ṡgargnazè
e pò la tåurna con dû ûc’ avêrt
ch’i pèren strèl tra äl nóvvel e la dîṡ
“mo t an vadd ch’a sån qué: dâm un baṡén!”.

Al vêrs l é tótt par lî, e vó a l vultè,
a l prilè, a l arcamè, a l ṡguinguagnè¹,
a l aṡlunghè, a l tajè, a l turnè a ṡlunghèr
in fén ch’an pièṡ a lî, ch’la s métt in fånnd
cum al fà un puliṡmàn int un incråuṡ
ch’av trånca al pâs e av fà stèr in canpèna
s’andâsi par travêrs o fòra d man.

E se a vlî fèr di vêrs in libartè
sänza cuṡdûra, lî, la rémma, arîva
la v vén in mänt, in båcca e só pr äl dîda
int la pónta dla panna, int un’uraccia
come una póllṡa o só pr al nèṡ la v pzîga
brótta scargnåṅna, adès ch’a n la vlî brîṡa
e la ciâma äl cunpâgni a dåu a trai
sänza tant cunplimént i s dan la våuṡ
e i s métten a cantèr come galén
ch’l é un castîg e un’arlî a s-santanèri¹.

E i azént? Cardîv vó ch’la sía una côsa
sänpliz ch’i câschen duv as vôl ch’i câschen?
parché al vêrs vâga ed tròt opûr d galòp
ch’al bâla al vèlzer o la mażûrca länta,
secånnd al sentimänt ch’l à däntr int l’ânma,
o ch’al s métta a marcèr come i suldè?

Guâi a chi vêrs ch’i van a zòp galàtt
o ch’i pèrn inbalzè int l’andadûra
come manżû ch’i van fòra ala målla
con una zanpa lighè stratta al côren.

E l ûltum vêrs ch’finéss la poeṡî
l à da èser al pió bèl, al pió espresîv,
quall da lasèr la żänt a båcca avêrta,
quall che fôrsi l é stè pinsè par prémm,
e che l autåur l à fât la poeṡî
par dîr quèl in ûltum, come al sant
ch’al vén såul ala fén dla procesiån.

Al vêrs pió bèl l é quall ch’as fà in insónni
e int al dṡdèrs al ṡvanéss int un ṡbadâc’.
Cum l êra bèl, che ṡbózz e che armunî!
e an tåurna pió, come d chi fiûr ch’se dsfan
con un supiòt e av rèsta in man al ganb
e trî o quâter splócc, una miṡêria...
Cum l êra bèl, luṡänt, cum l êra alżîr!
E pänsa e che té pänsa an tåurna pió!
E anc stavôlta a l ò fât in insónni
e am parêva al pió adât, al pió turné,
quall ch’ai vlêva a finîr sta filastròca,
a l avêva int al côr e int äli uràcc’
e l é ṡvané. Pazénzia, e acsé a finéss
cum ai ò prinzipiè, sänza savair
par côsa a scrîv di vêrs. Chi sà al parcôsa?

1 Nòta: Natali l avêva un bèl bulgnaiṡ, mo däl vôlt al druvèva däl parôl che fôrsi l inventèva ló andànd drî a cum äl sunèven: strupézzi al pèr èser una sô versiån ed stróppi, ṡguinguagnè la srà la sô variànt ed strafugnè, e con s-santanèri al vlêva dîr strasinèri - Nota: Natali aveva un bel bolognese, ma a volte utilizzava parole che sembrano coniate da lui per assonanza: strupézzi pare essere una sua versione di stróppi "storpio", ṡguinguagnè sarà la sua variante di strafugnè "stazzonate", e con s-santanèri voleva dire strasinèri "sciuparli".

La felizitè

L’êra l’èlba bianca, ṡmôrta...
Mé a la vésst al inpruvîṡ
cunparîr fòra dla pôrta,
fèrum saggn con un surîṡ.

Fenalmänt! - mé a déss - A véggn!
Mo lî alżîra cme un’åmmbra
la pasò tra äl fói e i spén,
la se dspêrs int la penåmmbra.

Vî par mónt e par pianûr
zîl e tèra, e bûsc e mèr,
tótt al dé, fén ch’an véns bûr
a l’andò sänpr a zarchèr.

Con l ardåur dla fantaṡî,
con la fôrza dal mî côr
a cåurs anc coli èli ai pî
int un månnd d arżänt e d ôr.

A guardèva e a m afanèva
par truvèr duv la fóss mâi,
ògni pónt duv a mirèva
l êra nabbia e un pô d barbâi.

Stóff e strâc dåpp tanti prôv
e fadîg par tgnîri drî,
vêrs sîra, ècco che a la trôv
a m la vadd quèṡi int i pî.

Lî la rédd, la m s métt ed fianc
con un dîd puntè vêrs mé
la fà saggn ai cavî bianc
e la sfómma lé par lé.

Malincunî

Che bèl nómm! malincunî!
l à un quèl däntr ed misteriåuṡ,
come un êco ed meludî
cantè ed sîra a mèża våuṡ.

A lî ai pièṡ l’åmmbra, la chiêt,
lî la sà quand l’à da vgnîr
lî l’acgnóss tótt i segrêt
par vgnîr däntr al mî pensîr.

L’é sutîla come un fîl,
un fîl d saida da arcamèr
e l’arcâma di gran vîl,
åura féss e åura cèr.

La cunfånnd i bî culûr
con dla nabbia e con dal fómm,
quand i én sécc, la tôl ai fiûr
l ûltum rèst dal sô prufómm.

Quand la vadd che al côr l é un dṡêrt
la i fà nâser almànc di spén,
quand al zîl l é bûr e quêrt
lî l’inpéjja un quèlc lumén.

La n é spèṡum ne dulåur,
la n é gnanc chèlma trancuélla,
mèża ténta, come un fiåur,
rôṡa ṡbiâvda o sfumè in lélla.

Oh! che bôna cunpagnî!
prånta, afâbil e fidè,
lî la vén se a sî in algrî,
se a sî trésst e dscunsulè.

Mé a l’arvîṡ a una balanza
ch’la se ṡdånndla in fånnd al côr,
fra al timåur e la speranza,
fra quall ch’nâs e quall ch’al môr.

Che bèl nómm: malincunî!
l à un quèl däntr ed misteriåuṡ,
come un êco ed meludî
cantè ed sîra a mèża våuṡ;

la n é dåulza e la n é amèra,
la n é róvvda e la n é léssa,
l’é un’amîga ónnica e rèra
se ón l’ascåulta e al la capéssa;

par mé, guâi! s’la m stà luntèna,
mé a la zairc come un teṡôr,
parché al srêv sänza canpèna
al silänzi dal mî côr!

Protogene Veronesi quand al scrivêva äl såu poeṡî al s firmèva "L inominâbil". Nèd a Pscarôla, al fèva al profesåur ed fîṡica al'universitè e par dimónndi ân al fó deputèt dal PCI int al Parlamänt itagliàn e in quall dl'Euròpa. Al publiché äl såu poeṡî int un libràtt ciamè Zànnder, che incû an s câta pió - Protogene Veronesi si firmava "L'innominabile" nelle sue poesie. Nato a Pescarola, cattedratico di fisica all'università, per lunghi anni parlamentare nazionale ed europeo per il PCI, pubblicò le sue poesie in un volumetto intitolato Zànnder ("Cenere") oggi introvabile.

Da San Lócca

Da só San Lócca, int la matéṅna cèra,
a guèrd Bulåggna ch'l'é tótta iluminè
dal såul dl'èlba, che generåuṡ rischièra
con un lénpid fiómm ed lûṡ pûra la zitè.

A vadd i canpanéll däl cîṡ, äl tårr ṡlanzè,
che al zîl na sfîda i pôrten dala tèra,
i bî palâz antîg, äl piâz e äl burghè,
luntàn, int la pièna vairda ch'la và vêrs Frèra.

Al uriżånt, bianca, as vadd una rażèra
ed Rän, che i mónt ormâi l'à abandunè
pr andèr, pîgher e länt, ala fiumèra

che såuvra ala maréṅna l'é afazè.
Là am purtèva, dåulza memòria chèra,
mî pèder a żughèr felîz in libertè.

I ân dla żoventó

Oh, se äl mî parôl äl pséssen dîr
di sentimént, di afân, dal turmänt
ch'ai ò int al côr, e di méll pinsîr
che insàmm i cunfånnden la mî mänt!

A dirê däli angóssti, dal ṡgumänt
ed l'ânma, int la sîra ch'stà par vgnîr,
quand la memòria córr lébbra cme al vänt
a chi ân vîrd, pasè in un respîr.

Oh ân dla żoventó, oh ân d incànt,
cûlm ed fidózzia int i dé dl avgnîr,
sänz'åmmbra ed malézzia o turbamänt!

Oh ân d una staṡån ch'la pèr d ajîr,
a sî luntàn cme äl strèl dal firmamänt!
Ma la speranza, nå, la n vôl murîr!

Armando Lucchini - Pèder dl Arrigo ch’al dediché la sô vétta al teâter bulgnaiṡ e al fundé anc una cunpagnî, Armando l é l autåur ed rémm dala lérrica bucòlica, come qualli ch’avän méss qué såtta. In pió ed cantèr la canpâgna, al fé anc däl descriziån péṅni ed romanticîṡum såura a Bulåggna - Padre di quell’Arrigo che dedicò la vita al teatro bolognese e fondò una compagnia, Armando è autore di versi lirici bucolici, come quelli che seguono. Oltre a essere cantore della campagna, è anche un romantico descrittore della città di Bologna.

Una sîra int la bâsa
Vlè da una nabbia alżîra int al calèr là żå, vêrs sîra, al såul, un pôc ṡmurtlâz, de drî da un filèr d fiòpi al s và a arpiatèr filtrànd, tra bròca e bròca, i ûltum râż. Äl tåurnen, finé l’ôvra, äl riṡarôli vêrs cà, par vatta ai èrżen d Raggn in mâsa, cantànd ónna ed cäli âri canpagnôli che in lèrghi nòt äl s pêrden vêrs la bâsa. Al bióic dal prè vêrs l aib äl bîsti al pèra, la métt a lèt l’arżdåura äl såu galén, di ragazû i fan la stréjja int l’èra e un umarciôl la brôda al dà ai ninén. As vadd un branc ed pîguer par la strè, ch’al lîva un gran spulvrâz e ch’al scudòza i canpanûz, ṡbandèrs, tótt spavintè, s’ai pâsa un’automòbil o una bròza.	L é andè żå al såul, tinżànd di sû culûr un’ûltma stréssla ed zîl, come un baṡén ch’al lâsa al saggn, e al dṡmånta in sfumadûr ch’äl van da un rôṡa, a un lélla, a un żâl pajén. Da una ciṡéṅna dspêrsa una canpèna la manda in gîro i tócc dl’avemarî, con våuṡ pió dabbla un’ètra pió luntèna l’arspånnd, e come un’êco la i tén drî. A pôc a pôc al zîl al s inscuréss äl côṡ äl s vàdden sänper pió in confûṡ e al pòst d ògni caṡléṅna, ch’la ṡvanéss, ai é un lumén ch’s inpéjja, e ch’al dà lûṡ. E int un silänzi sugestîv la sîra la vén, indurmintànd sta pièna imänsa l òc’ al s arpôṡa, e l’ânma pió vluntîra la guèrda, la cunsîdera, la pänsa,	e la m inspîra al côr, ch’lé invèṡ da un’ånnda ed poeṡî, di vêrs che in mé a i sént vîver, e vîvr in sta canpâgna ch’la m zircånnda. Di vêrs ch’a n srò mâi bån ne ed dîr, ne ed scrîver. Che blazza pasèr qué tótta la vétta, sänza avair da pinsèr incû par dman, int una solitûdin da rumétta, dscòst dai ptiglézz, dai òdi, dal pasiån, livèrs col såul e andèr a pschèr in Raggn, o a câzia, in vâl, ed quâi, pizacarén, pasèr al dé fra i canp profumè ed faggn e andèr a lèt al’åura däl galén. E pò, d in quand in quand, tôrs al gudiôl, come stasîra, ed pêrdres qué a cuntèr äl strèl e a stèr a séntr al cant dl uṡgnôl pr inbariaghèrs ed poeṡî e sugnèr.

Arrigo Lucchini - Al fó prémma de tótt un atåur e autåur teatrèl. Par savairen de pió - Fu prima di tutto attore e autore teatrale. Per saperne di più:

Inamurè d Bulåggna
Quand a srò môrt, chisà? Fôrsi i mitràn Dåu rigtéṅni anc par mé såuvra al giurnèl: “L é môrt al Tèl” e sé e nå i diràn: Un atåur dal Teâter Dialetèl”. Mo tótt quall ch’i pran dîr al n à inpurtanza; tant mé a n al prò pió lèżer... I én i fât quî ch’i cånten purtròp! L’é la sustanza... (E a qualla i pinsaràn, cal dé, i bigât).	Però quand a srò môrt (mo ch’al suzêda pió tèrd ch’as pôl, ragâz: ch’as intindaggna!), mé arêv piaṡair che såuvra la mî prêda ai fóss scrétt såul: “Inamurè d Bulåggna”. As dîṡ tanti buṡî int i zimitêri ch’al prà fôrsi parair eṡagerè pretanndr, int al mî chèṡ, ed fèr sul sêri e, pr una vôlta, dîr la veritè; mo l’é una veritè ch’a i téggn: da bån!	E pò la frèṡ l’é cûrta, e al marmurén a n cradd ch’al vójja un’eṡageraziån... a v la préssi cavèr con pûc quatrén! Saggna d acôrd, alåura? A sån cuntänt. A pinsarî: “Mo l é baciócc, lu-qué!” E arî raṡån. Mo an ve dâg brîṡa a mänt. “Inamurè d Bulåggna” - Såul acsé.

Luciano Atti (1922-1992) - L êra un òmen istrué e pén ed sentimänt, ch’al scrivêva di pîz pén d ironî, mo l êra anc bån ed tuchèr äl côrd dla poeṡî èlta, rumàntica, evocatîva. Al publiché una racôlta ciamè “Un poeta targato BO”, in pió ed dimónndi poeṡî in itagliàn. Nèd int al zänter d Bulåggna, da un pô d tänp al stèva int una żòna vairda e panorâmica ala Cruèra ed San Lâżer. E pròpri lé, un dé, dåpp una naiv sparvêrsa, ai véns l’idéa par la poeṡî che qué a v preṡentän - Era un uomo di cultura ed elevati sentimenti, che scriveva componimenti ironici ma era anche capace di toccare le corde della poesia alta, romantica, evocativa. Pubblicò una raccolta intitolata “Un poeta targato BO”, oltre a moltissime poesie in italiano. Nato nel centro di Bologna, negli ultimi anni abitava in una zona verde e panoramica a Croara di San Lazzaro. Proprio lì, dopo un’abbondante nevicata, nacque lo spunto della poesia che presentiamo.

Naiv ala Cruèra
La mî naiv La n é brîṡa la vòstra naiv: l’é vgnó żå stanòt, pasànd stra i râż żlè dla lóṅna péṅna e l’èlba la l’à acarezè col såu dîda ed rôṡa. L’é frassca, mulṡéṅna e pulé, e la m invîda	a caschèri såura al indrî, col brâza avêrti, lasànd un’inprånta cómm un Crésst in cråuṡ, mo sänza fèr zighèr una mèder. La vòstra naiv l’é spòrca, tótta insujè e inpaciughè dai vûster pâs sänza riguèrd, dai vûster portazànnder vudè	quand a v farmè al semâfer råss. Mé a vói bän ala mi naiv e prémma ed sîra a m rinpirò un bichîr e a m farò un żlè, come da cínno, quand a n avêva brîṡa dû góbbi par cunprèrmen una paniréṅna.

Bruno Lanzarini (1902-1976) - Al fó una glòria dal teâter bulgnaiṡ, e al fundé una cunpagnî ch’l’é anc atîva, såtta la guîda ed sô fiôla Adrièna. Al fèva di pzulén senpâtic ch’al rezitèva con gran dêrma ala fén d ògni comêdia - Gloria del teatro bolognese, fondò una compagnia ancora attiva sotto la guida della figlia Adriana. Scriveva pezzi simpatici che recitava con grande maestria alla fine di ogni commedia.

I ribâs

Int un giurnèl ch’véns fòra l’ètra sîra
l um vlêva dèr d intànndr, un giurnaléssta,
che la ròba l’é andè żå int una manîra
come mâi da pió ân l’an s êra véssta.

E mî mujêr, puvratta, ch’la s amâza
par tgnîr in pî la cà e anc al rèst,
a sénter sta nutézzia ed sta gran bâża
“l’é åura (la m à arspòst) an é pió prèst!”.

E vûd ed panza e pén d curioṡitè
a s n andénn fòra ed cà pr andèr a spâs
a vaddr int äl butaig ed sta zitè
s’ai êra un quèlc indézzi ed sti ribâs.

In un mustrén e däntr int na casatta
ai êra delle aringhe affumicate
con un cartlén piantè int una bacatta
indove c’era scritto “ribassate”

e, un pôc pió in żå, “del Baltico dorate”
a sizänt franc al chíllo adiritûra
che mi mujêr la m dîṡ: “così salate?
ch’al séppa fôrsi par l’induradûra?”

Int una cadinèla, un pô pió in là,
par mód ch’al s ingraséss a stèr a mói,
al fèva bèla véssta un bacalà
ch’al s fé saltèr adòs tótt quanti äl vói.

Mo, un azidänt, quaranta lire all’etto!
A vói ch’ai séppa al dstûrb, a i métt al bâgn,
e anche il bottegaio, poveretto,
l èva d avair la pèrt dal sô guadâgn.

Mo bóbbla! Métti l òli, al pavvr, al sèl,
i udûr, al gâs e tótt al rèst ch’ai và,
pr ón ch’èva la dṡgrâzia d èser un statèl
al s ardûṡ ch’l é pió frétt dal bacalà.

Vinto perciò dalla necessità
a m i cavé al capèl con un inchino
siccome si farebbe in società.
E mi recai al mercato cittadino.

Quanta ròba! Chèren, fåurma, pulâm...
e tótta quanta arbasè int una manîra
che al pió dṡgraziè ch’al sía pén ed fâm
ai tåcca ed mandèr żå, ma... l’âria ch’tîra!

Int äl Pscarî, pò, ai êra däl sfói,
di calamèr, di zévver, däli anguéll,
che pr aguantèri ai vôl un portafói
ch’al séppa stè inbuté coi bón da méll.

E däl gòbi, e di lózz, e il pesce gatto
ch’i ṡbadacèven par tirèr al fiè
a båcca avêrta. E constatai il fatto
ch’i ṡbadâcen prezîṡ a un inpieghè.

E poi ancor le triglie. “Ah, la triglia!”
La s vôlta mî mujêr con cal vujén.
Mé a fó custràtt a dîr: “Bän? Che ti piglia,
dà bän un’uciadéṅna a cal cartlén!

È inutile perciò che tu t’incanti,
ai vôl däl mièra al chíllo, chèra té!
E mélla, a i turnò a dîr, con quèl davanti
che, essendo bolognese, la m capé.

Bâsta. Mé a sti ribâs a n i cradd brîṡa:
l’é una gran muntadûra e un’intaiṡa.
E un pôc a sån d acôrd con cl’arvindrîṡa
dóvv mî mujêr l’andèva a fèr la spaiṡa.

Adès la n i và pió. La i dé un’offesa
che tótt al sô amåur pròpi al fó tuchè,
mo an êra al chèṡ che se la fosse presa
che in fånnd ai êra pò mé l interesè.

Al fó che mî mujêr, esànd sedotta
dal fótti ed cal giurnèl, la fé i sû pâs
con cl’arvindrîṡa. E ci tirò la botta
pr avair an sò che ròba... col ribâs.

“Mo chèra la mî dòna, lî l’é mâta!
(quell’altra di rimando ai arspundé).
Se lî la vôl dla ròba ribassata...
ch’la vâga bän só in cà da sô maré!”.

Dino Berti - Môrt ala fén di ân Nuvanta, l êra un poêta brèv e preṡänt int l’antologî di poêta dialetèl curè da F. Panigoni. Qué al dscårr dla môrt d un puvràtt e pò d un cinemâz ed têrza o quèrta viṡiån, ciamè “La cåddga”, pén ed puvrétt, suldè dla caṡêrma Mameli, ragâzi prånti a fères tastèr al davanzèl e cínno in bulatta. Al fât cuntè qué l é suzès pròpi al autåur - Deceduto alla fine degli anni Novanta, era un poeta di valore, presente nell’antologia poetica dialettale curata da F. Panigoni. Qui si parla della morte di un mendicante e poi di un cinema di terza o quarta visione chiamato “La cotica”, frequentato dal popolo umilissimo, soldati della caserma Mameli, ragazze disposte a farsi palpare e ragazzotti in bolletta. L’autore racconta un fatto accadutogli personalmente.

Umarâz

Un dåpp-meżdé d autón, ch’l êra vêrs sîra,
pr un vièl ed qui ch’custàggen la zitè,
un ruglàtt ed parsån, cómm int la fîra,
al stèva intåurn a un òmen che, ṡdrajè,
al parêva durmîr int na banchéṅna.
“I é quèl da vàdder?” la dmandé una vcéṅna.

“I dîṡen ch’ai é un môrt” l arspundé ón,
un òmen mòr ch’al stèva in pónta ed pî.
A cäl parôl tremändi an s vulté inción,
la vcéṅna, såul, la gé “Geṡó Marî!”.
Là par la strè, un òmen l êra môrt
abandunè da tótt, sänza un cunfôrt.

L êra ón d chi òmen ch’vîven cómm Dío vôl,
fté d strâz, con un capèl tótt rått e bṡónt,
äl schèrp da militèr pirdêvn äl sôl,
la caparèla ṡbuṡanè in pió pónt,
la bèrba lónga, incåulta, äl brèg lighè
con una lâza. Un quèl da fèr pietè.

Ataiṡ a ló, par tèra, lé da un lè,
un fagutâz tótt pén dla sô miṡêria
e un buslòt con un pô d ranc’ avanzè...
La żänt d intåuren la dmandèva sêria:
“Chi srèl? Indóvv starèl? Come srèl stè?”

Cumént curiûṡ, mo prîv d ògni pietè.
Un ragazôl al vlêva andèr in brâz
a sô mèder, par vàdder anca ló,
mo lî: “Vén vî, và là, l é un umarâz...”
Un umarâz. Pôl dèrs, mo parché pò?
In tótt i môd un òmen tant dṡgraziè,
sänza una cà, sänza famajja, dsprè.

Fôrsi una tragêdia sänza nómm
l’à cunsumè cal côr ch’an batrà pió.
Che pròpri inción ai pôrta un fiåur, un lómm,
al dégga un’uraziån, al pänsa a ló?
I âlber, ch’i san, i mànden dal râm stôrti,
in saggn quèṡi ed dulåur, äl såu fói môrti.

Ala cåddga

Am é sänper piaṡó d andèr żå d strè
par studièr zêrt anbiént e zêrt tipâz
e a capité una vôlta al varietè
ch’i dèven ala “Cåddga”, un cinemâz

rinpé con al Pradèl e Predalè.
Al prémm nómmer al le fé un pajâz,
pò una cantanta con la våuṡ sfiatè.
Da un panirén ch’la tgnêva såtta al brâz,

Cantànd “Fumo e profumo” la lanzé
di fiûr e un socuanti zigaràtt
al póbblic che, in delîri, al s litighé.

Tra al putifêri, int al vultèrm, a vdé
al mî arlói int äl man d un ragazlàtt.
- Csa fèl? - a i déss. E ló: - A guèrd ch’åur’é -

I pizón
(pubblichiamo questa zirudella perché spiritosa,
anche se non siamo d'accordo con la criminalizzazione
dei piccioni: la convivenza tra piccioni e bolognesi è possibile!
Per saperne di più, rimandiamo al documentario
annesso al primo DVD "Pizunèra")

Zirudèla, di pizón
a Bulåggna ai n é pió d ón
"ón" al srê pò l'abreviaziån
di sî żêro dal migliån.

Ai n é pròpi una matè
int äl piâz e par la strè;
bianc o grîṡ, ed tótti äl râz
ch'i én l'arvéṅna di palâz.

Con chi "arcôrd" acsé indezént
i danàgg'n i monumént
e i bulgnîṡ i én tótt quant dsprè
spezialmänt al Cumitè*
ch'al vadd sänper pió arvinèr
quall ch'al vrêv fèr restaurèr.

Tanta ròba i mànden żå
såura i vstièri, int al paltò
da fèr vgnîr al pinsirén
ed girèr col baldachén.

E l Igêne, cusa fèl
int la żòna comunèl?
Åultr al prîguel ed ṡbliṡghèr
ai é quall ed respirèr
con la pållvr äl purcarî
ch'äl fan vgnîr däl malatî;
e chi pèga pò i malân
e chi arfånnd a nó chi dân?

Al srê un dvair e una furtóṅna
ch'ai pinséss anc quî dla Cmóṅna,
mo purtròp äli utopî
äl stan d cà in Sant Iṡî.

Såul un quèl ai srê da fèr:
an i dèr pió da magnèr.

Mé a m sintrêv al ṡghiribézz
ed furnîri d indirézz
pûr ch'i andéssen fòra vî
a fèr tótti äl vilanî
e s'ai fóss pò di ustinè
par vlair stèr int la zitè,
un sigéll ed ziralâca
a i mitrê int al sît dla câca,
acsé incôsa l andrê pèra
sänza spòrc adòs ne in tèra
sänza pió biṡåggn dl'unbrèla
tòc ed dâi la zirudèla!

*Il Comitato per Bologna storica e artistica,
il cui bollettino "La Torre della Magione"
pubblicò questa zirudella nel 1987 (XIV - 1)

Febo Vignoli (1920-1989)- Famåuṡ buratinèr, cunsidrè al miår Faṡulén dla stòria, al’ucaṡiån l êra anc un poêta rafinè - Famoso burattinaio, considerato il miglior Fagiolino della storia, all’occasione era anche un raffinato poeta.

Cavî nîgher

T arcôrdet, mamà, cla caṡlâza?

Mo dî bän vècia quèl,
qualla al nuvantaquâtr int al Pradèl:
L’êra bän brótta,
però i tû fiû, là só,
pasénn na bôna pèrt ed żoventó.

Mo che miṡêria! Però ai êra pió alîgher
parché té, mâma, t avêv i cavî nîgher.
E pò t cantèv t am parêv n uṡgnôl,
mé a t ascultèva con l amåur in côr.

A t rimirèva dala tèsta ai pî
pinsànd: che bèla mâma ch’l’é la mî!

Sé, i êren ténp brótt, mo ai êra alîgher
parché té, mâma, t avêv i cavî nîgher.

I dṡgósst, i patimént e i guâi pió pîṡ
I t fénn dvintèr in tèsta i cavî grîṡ.
Mo anc acsé a t rimirèva dala tèsta ai pî
pinsànd: che bèla mâma l’é la mî!

Al tänp al pâsa, an s fairma, l é dezîṡ,
anc i tû fiû i an méss di cavî grîṡ.

E té, mî mèder, t ai n è amucè tant
che t è la tèsta tótta arquêrta ed bianc.
Mo, pûr con cal tô bianc int i cavî,
a päns: che bèla mâma ch’l’é la mî!

Mamà, i tû fiû i t vôlen bän tótt quant,
adès pió ed prémma, adès t è i cavî bianc.

L’êra la żoventó ch’l’am fèva alîgher
quand, mâma, té t avêv i cavî nîgher.

Stâm avṡén

Andän, an avair pòra,
t î con mé.
Uné a parcurän
sta strè cómm l’é.
L’é brótta, as fà fadîga.

Oh brótt månnd bòja!

E l’é la strè pió dûra...
Qualla dla vciâja.

As trôva di scapózz,
däl deluṡiån,
mo mé a t tgnarò qué avṡén,
man int la man,
e anc quand la mî man
la tarmarà,
stà pûr trancuélla
che la n t mularà.

La t stricarà pió fôrt
ataiṡ a mé,
parché... parché ai ò pòra
come té.

Vulèr

La żänt i våuln in só, sänper pió in só,
côsa pò i zairchen, mé dîrvel a n al sò;
però a v cunfès che am piaṡrêv ed pruvèr
l’ebrazza dåulza ed savair vulèr.

Mo pió che èter par pruvèr l incànt
ed spudèr da pr âria in tèsta a zêrta żänt!

L inbarièg stròlg

Se a n al savî chi fà girèr la tèra a v al dégg me:
l é un lîter ed lanbróssc sacc fât a brulé.

Se invêzi a vlî pò cgnósser la gravitè dla tèra,
bvî dåu butélli ed pasè o d albèna.

Se äl strèl a vlî pò vàdder ed dé, an i é mistêr,
andè inbarièg a cà da mî mujêr.

S’l’é da par lî, o se ai é pôca żänt,
col matarèl la v måsstra tótt al firmamänt...

Trûp pèder

Dío che confuṡiån!

A n capêva pió una pîva,
mé êria fiôl d Armando
o d una Cooperatîva?
Quando nascetti i um déssen:
- Ascolta cinno mio,
arcordati per sempre che té t î fiôl ed Dío...
Moh!

Pò quand a fó pió grand
i um fénn canbièr papà,
giàndum ch’êra guintè
al fiôl d Vitòri, al rà.
Moh!

Pió tèrd marciànd a gridénn:
- eia alla nuova luce;
e al pèder i m al canbiénn,
stavôlta l êra al dûce.
Moh!

Indi a parté suldè,
anc lé ai fó quèl d bèl,
i déssen: adès tô pèder
l é såul al generèl.

Quant ed chi pèder avêva,
ma tótt i m an freghè:

in nómm dla madrepatria,
in nómm dla libartè.

Såul té, mio vero padre,
såul té t am è ajutè,
giàndum äl côṡ cm äl stèven,
giàndum la veritè.

Quinto Ferrari (1907-1985) - Quínto Ferèri al fó un poêta masmamänt in mûṡica: al fé däl canzån såura di argumént prufónnd e personèl come i sû afèt o la pòra dla môrt (naturalmänt sänza dscurdères dla väṅna umorésstica), fagànd acsé nôva la canzunatta bulgnaiṡa. Al taché a cantèr i sû tèst såul da pensionè, mo al scréss tótta la vétta, dàndes anc di pzulén ed poeṡî alîgra come qualla ch’a psî lèżer qué såtta - Ferrari fu un poeta soprattutto musicale: fece infatti canzoni che trattavano temi profondamente intimi come i suoi affetti o la paura della morte (naturalmente senza dimenticare la vena umoristica), rinnovando in tal modo la canzone bolognese. Cominciò a cantare i suoi testi solo da pensionato, ma scrisse tutta la vita, dando anche alla luce scampoli di poesia allegra come quella che potete leggere qui sotto.

La prezedänza

Pr una siòca questiån ed prezedänza
dû òmen s êren méss a litighèr.
I asptèvn äl dåu mujêr, con inpaziänza,
ch’i déssn un tâi. Mo an i êra gnínt da fèr.

Ón gêva: - Mé arivèva dala dèstra
e ló, al mi prepotänt, l à vló pasèr...
E cl èter: - Mo csa dîṡel, sänza tèsta!
Chi êl cl inżgnîr che a ló al i à insgnè a guidèr?

- Mo al stâga zétt, autéssta da rumànż,
csa vôlel dèr, leziån ed guîda a mé?
Sèl cus’l é ló? L é un gran tèsta de manż
e al cradda ch’an s pôl dîri manc d acsé.

- Sént bän st cretén! Csa craddl ed fèrum pòra?
Ch’al bèda a cus’a i dégg, al mî pôvr òmen,
s’l avérra al sô spurtèl e al vén qué fòra
con dû cazût a i stianc tótt’dåu äl côren!

- Csa cràddel pò d risôlvr, al mî ṡbrufån,
(la gé la mujêr d cl ètr a séntr acsé)
se äl côrn a mî maré al stianca da bån,
mé a i n fâg un pèr däl nôvi, èl mò capé?

La Diêta

- Dutåur, al mî problêma
l é tótt alimentèr:
a sån carsó quénng’ chíllo
e adès a i vrêv calèr.

Par quasst, chèro dutåur,
a vrê ch’l um sgnéss na diêta
però cäl côṡ ch’i um pièṡen
l é inóttil ch’al m i viêta.

-Gigén, méttet in tèsta
ch’ai vôl quèlc sacrifézzi,
t an psarè mâi cavèrtla
soltànt con di artifézzi.

Dånca: schèrta l albèna,
vî tajadèl, turtlén,
brudén sèt dé ala stmèna,
mâi pió chèren d ninén.

- Dutåur... con ste menú
csa cràddel, che mé a vîva?
L’ai srà a sta brótta diêta
almànc n’alternatîva...

- N’alternatîva? Sé...
Gigén, ascåulta mò:
o t mâgn dimónndi manc,
opûr... chèga de pió!

Una mûlta gióssta

Un puliṡmàn che spass l êra ed sarvézzi
là dal semâfor prémma ed Zänt-Tarṡänt,
stufè al s êra d un prît ch’l avêva al vézzi
d pasèr, col muturén, l ûltum mumänt.

Un dé, vdàndel vgnîr fôrt, al scaté al råss
pensànd: “incû an la scâpa gnanc s’al zîga!”.
Pò, ṡvêlt, al tulé fòra al sô libràtt,
mo cl ètr ed cåulp s farmé prémma dla rîga.

A st inprevésst, al puliṡmàn s instézza
e al dmanda al prît ch’al s i êra inciudè avṡén:
- Ch’am dégga, sgner Caplàn, èl la pèl d béssa
ch’al schîva sänpr äl mûlt soltànt pr un plén?

- Al mêrit, s’l é par quasst, và a nòster Sgnåur
ch’l é sänpr insàmm a mé sía ed dé che d nòt.
E se al semâfr al vadd canbièr culåur,
l é Ló ch’fà la frenè, capîv żuvnòt?

- Ste sgnåur, êl lé anc adès? - Mo soncamé...
E al véggil: - Ah! Davaira? Alåura incû
mé a i piant na bèla mûlta. E sèl parché?
In muturén... s pôl brîṡa andèri in dû!

Un fât stran

Só al davanzèl d na fnèstra d un prémm pian,
i êra una dòna in pî ch’lavèva i vîder.
La l fèva con manîra e precauziån
e la cantèva un mutivàtt alîgher.

Al inpruvîṡ ai ṡbléṡṡga un pà par d fòra.
La zairca d atachèrs... inutilmänt...
e con un vêrs straziànt ch’fà ciapèr pòra,
cme un blâc, la piåmmba in strè in mèż ala żänt.

Pió d ón, par l’inpresiån, al scâpa vî
pr an vàdder in che stèt srà cla puvratta.
Mo qualla, invêzi, ṡvêlta, as lîva in pî
aviàndes vêrs cà sô un pôc ed zancatta.

A ste mirâcuel tótt i i córrn avṡén,
dmandandi: - Mo ch’l’as dégga, cs’é suzès?
E lî, surpraiṡa, fandi un suriṡén:
- Csa vlîv ch’a sèva mé, ch’arîv adès...

Gigiàtt al cinematògrof

Un dé, Gigiàtt, pén ed malincunî,
pensé d andèr al cínnema a ṡvaghères.
Fât al bigliàtt pr andèr in galerî,
só par äl schèl Gigiàtt al taché a avières.

Dåpp pôc, al turné żå dala casîra
dmandandi gentilmänt un ètr ingrès.
Lî la i guardé un puctén, pinsànd: - Stasîra
ai tåcca ai mât. Al pió l é fèri chèṡ.

Dåpp du minûd, però, la s ciapé pòra
a vàdder turnèr żå pr äl schèl Gigiàtt
ch’l andé in bisâca e sóbbt al tiré fòra
i góbbi par cunprèr un têrz bigliàtt.

Lî, fands curâg’ e vlandi dèr na man,
la i gé: - żuvnòt, ch’al scûṡa, arê un’idéa,
se in galarî ló an s trôva brîṡa bän,
al pôl méttres, a grètis, in platéa.

- Mé am pièṡ la galarî, sèla? Però
csa craddla, la mî sgnåura, che mé a ṡguâza
a spanndr i sôld, pò cum arîv là só...
ón l um ciâpa al bigliàtt e pò al le strâza?!

Arteriosclerôṡi

Stamatéṅna int al giurnèl
ai ò lèt una nutézzia
ch’la dscårr d mé, mo in un môd tèl
da rinpîrm al côr d mestézzia.

Mo parché ste giurnaléssta
l èl ciapè pròpri con mé?
An s pôl dîr ch’séppa una ṡvéssta:
al mî nómm l é pròpri acsé.

Però, st òmen l é un buṡèder
e mé quasst a l pòs bän dîr...
ah, mo bòja d un månnd lèder,
prèst o tèrd s à da pentîr!

A v dégg sóbbit quall ch’l à scrétt,
s’ai ò tôrt, giudichè vó.
Mé arê fât... nå, dsfât... o détt...
Åu, ragâz, a n m l arcôrd pió!

Gastone Vandelli (1921-2003) - Poêta rafinè e pén ed dêrma par dimónndi rigésster difarént, Vandelli al vinzé socuànt prèmi ed poeṡî dialetèl e, dal 1979, al publiché al sô prémm lîber, “Apanna l èter dé”, che pò ai tgné drî "I séggn di ân", dal 1994. I sû argumént i van dala sâtira ala descriziån quèṡi metafîṡica dla Natûra - Poeta raffinato e versatilissimo, Vandelli vinse numerosi premi di poesia dialettale. Nel 1979 pubblicò il primo libro, intitolato “Soltanto l’altro giorno”, seguito nel 1994 da "I segni degli anni". I suoi temi vanno dalla satira alla descrizione quasi metafisica della Natura.

Dal 2009, Al Sît Bulgnaiṡ l à dedichè a Vandèl una pâgina apòsta, col såu poeṡî. Par lèżerla clichè qué - Nel 2009, Il Sito Bolognese ha dedicato una pagina specifica a Vandelli, con le sue poesie. Per leggerla, cliccare qui.

Mario Mandreoli (1921-2013) - Al sô pseudònim l é Pastràn, scutmâi ed sô pèder che, esànd bruzâi, al purtèva la caparèla téppica. Nèd a Castnèṡ dal 1921, al s rivelé dåpp ala secånnda guèra, liżànd int äl stâl “La tremannda tragêdia” (1944), poêma såura al diṡâster in duv s êra insfilzè l’Itâglia, prémma trasfurmè int una ditatûra, pò inplichè int una guèra urannda, e pò ocupè dal sô aleè. Pén ed ṡbózz e dêrma par la poeṡî, Pastràn al scrîv däl rémm, sêri o umorésstic, con un fånnd ed créttica sozièl e ecològica ch’al le métt al’avanguèrdia. Qué a v dän di eṡénpi di sû dû aspèt, mänter l’ûltma poeṡî l’é una lôd dla nòstra regiån, con di pzû in rumagnôl - Il suo pseudonimo è Pastràn, dal soprannome del padre che, facendo il carrettiere, indossava il tipico pastrano del suo mestiere. Nato a Castenaso nel 1921, si rivelò dopo la seconda guerra mondiale, leggendo nelle stalle “La tremenda tragedia” (1944), poema sul disastro in cui era caduta l’Italia, prima dittatura, poi coinvolta in una guerra terribile e infine occupata dal suo alleato. Dotato di una forte inventiva e capacità poetica, Pastràn scrive versi, seri o umoristici, con un fondo di critica sociale ed ecologica che ne fa un autore d’avanguardia. Qui forniamo esempi di entrambi gli aspetti. L’ultima poesia invece è un inno alla nostra regione, con spezzoni in romagnolo.

Un cavâl bâi

Ai êra un cavâl bâi tachè a una bròza
ch’l andèva in żå, vêrs Vdûr, par la Marèna,
l avêva un stiumån bianc cume la lèna
ai lè dla båcca e só la schéṅna tòza.

Ste bèl cavâl l avêva nómm Pirétto,
a n sò se d râza âraba o ungaraiṡa,
l avêva un’andadûra bèla e dstaiṡa
e un zarvèl grand al pèri ed Maométto.

Al dèva spâzi e strè a chi l incuntrèva
sänza che inción tgnéss i curdón in man:
Adío Pirétto! o: V salût Pastràn!
i gêvn i ragazû o la żänt ch’pasèva.

Pastràn l êra de drî, a pôca distanza,
ai pî al purtèva äl schèrp d mâma natûra,
na cåppa gròsa un dîd par suladûra -
pió só, dåu man rigånfi e un pôc ed panza.

Sänza capèl, un gran castrån in tèsta,
con la camîṡa avêrta e mâi la mâja
äl brèg arvultè só: ala bruzâja
i êrn i sû pâgn pió bî d indé e da fèsta.

Ma ècco al cavâl ch’al vôlta żå a man drétta
pr un cavdagnån pén d sói e pén d carè
e as vadd sti dåu figûr, tótti dåu inpgnè,
divîdr insàmm i sfûrz e l cåsst dla vétta.

L òmn e l cavâl: na còpia generåuṡa,
dåu creatûr divêrsi e dal stass rang,
ón abranchè ala rôda, e cl ètr al stang,
uné int una fadîga poderåuṡa.

I pèren un quèl såul òmn e cavâl.
Al pan e l faggn i n s cånpren brîṡa a étto,
e l òmn e sô mujêr, e al bån Pirétto,
i an èter sî o sèt båcc såura äl såu spâl.

E d dnanz ai ûc’ am tåurna spass al quèder
che inción à dṡgnè e sculpé só la matêria:
Un ânum récc ch’as bât con la miṡêria,
ècco cs’a vadd quand a m arcôrd mî pèder.

Eeh! al månnd l é fât acsé: as canpa e as môr,
mo quand la fantaṡî la và luntèna,
al viâż d un cavâl bâi lóng la Marèna
an srà bṡa poeṡî... mo al strécca al côr.

Vétta da brazänta (Al “Limalén”)

L’Émma di Pastràn l’êra anc al “Limalén”;
dû såuranómm d na dòna mingherléṅna
ch’l’avêva una discrêta nidiadéṅna
se mé a fó l ûltum di sû dågg’ fangén.

Mî mèder l’êra al fiåur d una brazänta,
céṅna, ma brèva e fôrta a andèr a ôvra,
ch’al vlêva dîr par tótt’la żänt pió pôvra
ṡgubèr da såul a såul par una canta.

Mî mèder l’êra brèva a fèr la spójja,
cäl vôlt ch’l’avêva äli ôv e la faréṅna,
ma pôc la psêva utgnîr da cla galéṅna
ch’la vgnêva a scocodèr fén só la sójja.

Mî mèder l’êra brèva a fèr l’arżdåura,
mo anc fòra d’in cà la s fèva in quâter,
l’andèva drî la mâchina da bâter
e stra l spulvrâz di stécc dla gramadåura.

Mî mèder l’êra brèva par la cânva:
cla cânva ch’la te sfianca e la te ṡbrålla,
par dèrt un mèż grustén e una zivålla...
cla cânva ch’la te ftéss e la te dṡmanva.

Mî mèder l’êra brèva a fèr la taila,
coi tlèr piazè int al mèż ala cuṡéṅna;
la bôṡma däntr a un ṡdòz d na caldaréṅna;
la spôla avanti e indrî a lómm d candaila.

Mî mèder l’êra brèva a fèr la fójja
e la spujèva i râm fén là só in vatta;
l’inpruviṡèva äl rémm d na canzunatta
con una grâzia e un tån ch’i fèven vójja.

Mî mèder l’êra brèva anc par la saida;
mo qualla dal fulṡèl, żalâstra e ròża;
l’arlivèva i bigât là d là int la lòża
såura a chi arlén culåur dla tèra craida.

Mî mèder l’êra brèva a fèr pruvéssta,
e dåpp i arcôlt l’andèva só i canvèr
a cójjer spîg e sprûc e, par scaldèr,
la fèva i fâs anc s’l’êra antifaséssta.

Mî mèder la vivé una vétta grâma,
ma fâm e stént l’i cunbaté pulîd:
par purtèr la pizè däntr int al nîd
al “Limalén” la fó una brèva mâma.

Stra l aib e la gróppia

Stra l aib e la gróppia
la bîstia la sóppia
s’la trôva dal vlaggn
int l’âcua e int al faggn.

Con nâfta e benżéṅna
anc l’âria s incuéṅna,
e l’âria incuinè
l’as tôl quèṡi al fiè.

S’as brûṡa äl furèst
al månnd l è in disèst:
as tûrba äli uréggin
e as manca l uséggin.

Stra l zîl e la tèra
l incåmmb l efèt sèra:
s’an s bâgna al pianaid
as môr dala said!

Stra l aib e la gróppia
la bîstia la sóppia
e mèl la respîra
par l’âria ch’ai tîra.

Al såul e la lóṅna
i srénn na furtóṅna:
al såul par la lûṡ
e cl’ètra ai anbrûṡ!

Stra un fûrb e i sû trócc
ai stà un mamalócc:
se quasst al se dṡdéss
al fûrb al sparéss.

Stra al dîr ed al fèr
ai è d mèż al mèr:
s’as dîṡ e pò an s fà
al mèr al mur-rà.

S’as vêrsa int i fiómm
mardûc e patómm
e i tant detersîv:
t an t trôv pió un pass vîv!

Se l’âcua l’é inpstè
e l’âria incuinè,
dîm mò cus’t ai lâs
al cínno ch’ai nâs.

Stra mé e un leterè
al ṡvèri l è asè:
al ṡvèri l è imäns!
Mo a dégg quall ch’a päns.

Stra l aib e la gróppia
la bîstia la sóppia
par dîr: “Che fenòmen!
Che bîstia ch’l è l òmen!”

I arlói dla staziån

A Bulåggna chi an ramänta
l ân dal méll novzänt utanta,
dû d agåsst, int äli åur dîṡ
e ventzénc minûd prezîṡ?
Na terébbil esploṡiån
pròpri däntr ala Staziån
l’à scòs tótta la zitè:
e i arlói i s én farmè...
e i arlói i s én farmè!

Zitadén! Curî, curî,
prónti a fèr tótt quall ch’a psî.
Arduṡè tótti äl risåurs,
prodighè al vòster sucåurs,
curî là in sèla d aspèt
che i tranviêr col träntasèt,
tenpestîv, i én bèle lé
par carghèr i mûrt e i fré...
par carghèr i mûrt e i fré!

Con un ṡlanz mótt e sinzêr
feroviêr e pasegêr,
cûg, fachén e camarîr,
tanta żänt ed tant amstîr,
i eṡeguéssen i ûrden dûr
d infarmîr, suldè, dutûr:
scavè in fûria! Mo fè pian!
Coi badîl äli ónng’, äl man...
coi badîl, äli ónng’, äl man!

Che parfîdia ste teråur!
E dåpp, là, in Piâza Mażåur,
che dulåur e che mestézzia:
ma in duv êla la giustézzia?
Chi l’adrôva? Chi l’à véssta?
E la båmmba di faséssta
int al spâzi d un minûd
l’à lasè tótt cal gran vûd...
l’à lasè tótt cal gran vûd!

Dû d agåsst, int äli åur dîṡ
e ventzénc minûd prezîṡ,
una bèrbara esploṡiån
la dsfé mèża la Staziån
ch’a vdän là ricostrué.
Ma chi mûrt e tótt chi fré,
quall ch’i vôln incû da nó:
che chi arlói i n s fairmen pió,
che chi arlói i n s fairmen pió!

E tícchete

Int al pajaiṡ di scàndel -ch’la srêv l’Itâglia nòstra-
fra i funzionèri póbblic...
ai é una vèga giòstra:
as ròba a tutto spiano e as cióffa in abundanza,
e i véṅnen tutti assolti coi vûd dla magioranza,
e acsé int äl sfêr pió èlti i lèder i én tabú,
parché la magioranza la sà ch’i én tótt di sû...
e s’i én dû trî minésster ch’i vérren la ganâsa,
al guêren crass i tícchet par fèr quadrèr la câsa.

E tícchete té tícchete
s’am ciâpa al mèla la schéṅna,
e tícchete té tícchete
ch’am vôl una midgéṅna:
- Dåu mélla la rizèta
e ónng’ al Voltarén,
e l guêren coi sû tícchet
l um vûda al catuén.

Al “gran” pentapartito, sía adès che pr al pasè,
con Craxi o con De Mita al tôrcia i amalè:
- Se l’èṡma la m turmänta e spass la m fà arabîr
i um fan paghèr la tâsa parfén såura al respîr;
e dåpp che par ṡventûra la pròstata s’é infiè,
i um fan paghèr la tâsa d un tant ògni pisè.
Ṡgubèr na vétta intîra pagànd i contribût
e infén paghèr la tâsa pr avair un pô d salût.

E tícchete té tícchete
sta pròstata nujåuṡa
la m fà scapèr la péssa
e tgnîr luntàn la spåuṡa
e acsé fra i tícc e i tícchet
cäl spassi vôlt ch’a péss
mé a dégg: “Zidänt ai tícchet”...
e un “bòja a chi s i à méss!”

Emégglia e Rumâgna

Int ón ed chi sundâg’ d upignån
che la TV la traṡmité una sîra,
ai riṡulté che pròpi sta Regiån
la gôd pió sinpatî int l’Itâglia intîra;
e mé dal gran ṡguazén a m sfraig äl man
e a v fâg un bèl ritrât ed quall ch’a sän:

A sän dla żänt ch’l’inpaggna ògni pensîr
pr èser sänper d ajût e mâi d incâli;
se ón qué t arspånnd mèl l é un furastîr!
se nå s’l é nèd fra nó, l é nèd in ṡbâli
parché pr äl corteṡî si fece onore
anc Stefano Pelloni il Passatore.

Con un dialàtt - che dscårrmel o pastrócc’mel -
dal båcc ed sti emigliàn o rumagnû,
s’ai ṡbléṡṡga fòra ed cócc’ al sòlit “sócc’mel”
opûr ón d chi volghèr “fât dèr int al c.”
i véṅnen détt talmänt sänza malézzia
che al turpilòcui al guänta una delézzia.

E l dòn? Ragâz, e l dòn, êni pôc bèli?
In sta Regiån ch’la måsstra in quantitè
tótt quant chi sprucajén, e che burdèli,

ch’i t inbarièghen såul s’i t dan n’ucè;
e par sti bî fangén... ai vrêv un ínno,
pén d pótt e ragazû... burdlétt e cínno.

E una cuṡéṅna ch’t chèva tótti äl vói,
par chi à bån gósst l’é zertamänt na manna:
fè cånt ed vàdder na gran fîla ed spói
che da Piaṡänza äl córrn infén a Ravanna,
dscadnànd in tótt i stómmg n aptît e un brío,
con una valänga ed tótti äl grâzi ed Dío.

Pò ai é di vén ch’i pèren di ruṡòli:
Lanbróssc tant delichèt; al Surbaraiṡ,
cal bèl Tarbiàn ch’l é cèr cunpâgna l òli;
al gósst friżànt e ónnic dal Sanżvaiṡ;
e un’Albèna, che vîva che Signor,
ed frånt a lî s vargåggna parsén l ôr.

Pò, sta Regiån, l’à anc la ftéṅna råssa,
d un råss particulèr e uriginèl
che con rispèt dal clêro e la sô massa
la prêv stèr bän parfén a un cardinèl;
e mé n sò côṡa e cómm e ne parché...
mo as vadd che a tanta żänt li pièṡ acsé.

Vîva dånca l’Emégglia e la Rumâgna!
dóvv se stûdia e s lavåura sôd,
mo as båvv anc bän, e sopratótt as mâgna
laṡâgn divéṅni e i miûr turtlén in brôd,
e indóvv co’ al bâl dal líssio, in alegrî,
us môv anc e mutôr dla sinpatî.

Nino Presini (1918-2002) - Buratinèr, Demetrio Presini (détt Nino) l é stè una figûra inpurtanta par la cultûra bulgnaiṡa. In pió ed fèr i buratén da gran drèg, al scréss anc däl poeṡî - Burattinaio, Demetrio Presini (detto Nino) è stato una figura importante della cultura bolognese. Oltre ad animare magistralmente i burattini, scrisse anche delle poesie.
Par savairen de pió såura Preṡén - Per saperne di più su Presini

Lanpiån duv ît? /13-04-1976)

Ajîr a sån pasè par vî Speranza
ch’la fó la strè di mî pió bî dṡdòt ân.
Coi ûc’ ai ò zarchè cäl côs che l tänp,
la guèra, i òmen i an insultè coi dân.

Via Lemonia, Licinia, via Egnazia,
viltéṅni costrué con tanta grâzia,
con sacrifézzi anc da pôvra żänt
che ormâi i én vulè in mèż al vänt.

Äl fâz i n én pió qualli, ai ò zarchè
Plinio, Rossano, Renato, Ziṡarén,
quî che con mé un tänp fèven gatèra
sunànd la chitâra o al mandulén.

E té, lanpiån, t êr lé tótt quanti äl sîr
a ascultèr äl nòstri bujarî,
a iluminèr la nòstra żoventó
che ormâi i ân i s an purtè vî.

Adès ai é na lànpada mudêrna
ch’la fà una lûṡ che quand é nòt al pèr dé,
ch’la pôl sarvîr par cuntèr
äl nòstri rûg ch’äl cràssen dé par dé...

Malincunî? … Rinpiànt? Nå, realtè…
Chi nâs é zêrt d avanzèr freghè.

Ninanâna a Bulåggna

A sån a sêder qué int na banchéṅna,
l é bèle bûr e a t guèrd tótt maraviè
da San Michêl in Bòsc t î tante bléṅna
che d inpruvîṡ a m sént inamurè.
Äl tåu caṡléṅni äl pèren tant cinéṅni,
äl fnèster iluminè i én lanpiunzén,
äl tårr äl bèṡn al zîl, äl rundanéṅni
äl fan la nâna là fra méll camén.

Bulåggna, cómm t î bèla quand é nòt:
véssta acsé al bûr t î tótta fantaṡî.
Stanòt a t vói cantèr la ninanâna,
Bulåggna dal mî côr, Bulåggna mî,
ninanâna… ninanâna… ninanâna…mâma mî.

Ai ò pasè la nòt a rimirèret,
a n ò padé la sånn gnanc un mumänt:
al såul al s é livè, l à vló baṡèret
tinżànd con l ôr quall che prémma êra d arżänt.
Pian pian ai pasarà un èter dé,
a sîra al såul al turnarà a calèr
e mé t al żûr, stanòt turnarò qué,
la ninanâna a t turnarò a cantèr.

Gaetano Marchetti - Autåur d una batrî ed trî lîber såura i môd ed dîr dal bulgnaiṡ e di quâter lîber ed racónt ch’i in fan l ónnic scritåur ed prôṡa bulgnaiṡa, Marchetti, ciamè “L umarén dal pàvver” al fà anc däl rémm bulgnaiṡi ed rigésster còmic e caricaturèl, anc quassti vgnó fòra in pió d un vulómm - Autore di una serie di tre libri sui modi di dire del bolognese e di quattro con racconti che ne fanno l’unico scrittore bolognese in prosa, Marchetti, detto “L umarén dal pàvver” scrive anche versi in bolognese di tono comico e caricaturale, anche questi pubblicati in più volumi.

Historia magistra vitae

Pirén, mî anvåud, a l ò incuntrè par strè
ch’al vgnêva dala scôla, e al fà: “Incû
al masstr al s à spieghè a nó ragazû
Napoleån e äl guèr di sû suldè.

L à détt ch’l é nèd in Còrsica, ch’l é andè
pò a Parîgi a rånper i subîu;
pò al vôls fèr guèra a tótt, tant che anc incû
i n an pén l’ânma; e pò al s é maridè

con la Iuṡféṅna e dåpp, con tant unåur,
davanti a tótt al månnd e ai sû parént
al s é vló incurunèr inperatåur”.

“Quî lé” a fâg mé “i én òmen pén d talént!”
E ló al fà: “Mo a mé, dl inperatåur
Napoleån, m n in frêga pròpi gnént!”

L âlber e al cazadåur

Un âlber. Un żigànt ch’l arà zänt ân,
col brâz’avêrti a bàvver l’âria, al vänt,
la lûṡ dal såul... avêrti al firmamänt,
ch’i acójjen tant’anméṅni ch’n an afân,

żujåuṡi, ch’i n san gnént dal mèl, dl ingân...
Såtta äl såu brâza i trôvn aṡîl fidänt
e i fan gufén la nòt, trancuéll. I én tant
sti uṡlén che ló al prutèż da ògni dân...

L é vgnó al nôv dé. Là só int al râm pió èlt
n uṡlén cuntänt al canta a våuṡ spieghè...
Luntàn i arspånnd un èter... Un våul, un sèlt...

Epûr ai é quèlc òmen trésst, dṡgraziè,
ch’an sà livèr d’in tèra i ûc’ in èlt
che par dèr a un côr cuntänt una stiuptè!

I ténp antîg

L é chèld... D andèr a lèt pròpi an m la sént;
qué da par mé, a päns col mî zarvèl
cum fèvn i nûstr antîg... ch’i fèvn äl schèl
sänza asensåur e sänza tant strumént

ch’s à dè al prugrès. Epûr i êren cuntént...
sänza la râdio, l’àuto e ògni èter quèl
ch’avän nó adès, ch’andän fén int äl strèl
e ormâi a n i fän pió chèṡ, cómm s’al fóss gnént...

Däl distraziån, puvrétt, n avêven brîṡa;
i andèven dala spåuṡa tótti äl nòt
tótt rispetûṡ ed quall ch’la dîṡ la cîṡa...

o tótt al pió, quand i s sintêven trésst,
i andèvn a dèr ai tûrc socuanti bòt
digànd d vlair liberèr la tåmmba ed Crésst!

Adriana Pallotti

In cunfidänza

Che fadîga, ragâz ch’l’é la vétta!
Un dé stôrta, un dé pèra, un dé drétta...
Tra sperànz e tra méll iluṡiån,
spass bruṡànd quèlca bôna ucaṡiån.

L’é una dûra ed etêrna partîda,
l’é una stòria e la t pâsa stra l dîda,
l’é un regésster ch’at tåcca ed rinpîr,
l’é una gåzza ch’la t cåulma al bichîr.

I é chi prôva a sumnèr la furtóṅna
rezitànd dåu uraziån ala lóṅna,
ma la rôda la gîra s’ai pèr
e t î sänper custràtt a paghèr.

Al rimêdi pió sêri e pió giósst
L é ciapèrla, la vétta, con gósst!
L’é una chèrta ch’avän da żughèr,
l’é un cafà, un pô dåulz e un pô amèr.

E se la vétta ògni tant l’é un pô bûra
l’é pûr sänpr una bèla aventûra,
e a v al dégg pròpri qué in cunfidänza:
- Méi avairla, piotòst che fèr sänza! -

I mî interogatîv

Dschèlza, sänza una mêta,
pêrsa int i mî pinsîr,
cómm una vagabånnda
a zairc al mî sintîr.

A l sò che al månnd al gîra
ma brîṡa int al vêrs giósst
e in fånnd ala panîra
a i vói vaddr a tótt i cósst.

Ai ò ṡmurzè la râdio,
strazè una poeṡî
pr avair la tèsta ṡgåmmbra
da insónni e ipocriṡî.

Pr un dé ai ò vló cràdder
a Infêrn e Paradîṡ,
ma al fûg, sått’ala pâja,
al ṡmurzèva al mî surîṡ.

Ai ò ṡlunghè una man
par cójjer una speranza,
ma lî l’é vulè vî
pian pian, in luntananza.

Par dîr quall ch’a pinsèva
ai ò pêrs un dåpp-meżdé,
ma dala fnèstra avêrta
a dscurêva da par mé!

Ai ò canbiè stanèla,
avêrt al portafói.
Ai ò chinè la tèsta
e calpistè l argói.

Ai ò zarchè un cunsélli
n’arspòsta, un chiarimänt
da quî ṡdrajè in pultråṅna
ma l é stè un falimänt.

A sêder int na scrâna
a zairc na soluziån
ma i cónt i n tåurnen brîṡa...
l’é tótta un’iluṡiån!

Pr i mî interogatîv
savîv côsa i avanza?
In fånnd ad un giurnèl
dåu rîg sänza inpurtanza!

L aniversèri

Che dèta, cal sî ed dṡàmmber,
sculpé int al calendèri...
e l é un pôc come murîr
ad ògni aniversèri.

Un dé cunpâgna un èter.
Na lûṡ da mèż invêren...
ma un zîl, trât in ingân,
al parturé l infêren.

Un bûṡ dänter na scôla,
naigher cm al carbån,
e par dågg’ ed chi studént
la fén d ògni iluṡiån.

Ch’a n sénta mâi pió dîr
che “acsé l à vló al destén!”
La cåulpa la fó int i ûrden
ed chi dû o trî asasén.

In fånnd ai pî d n altèr
una muntâgna ed fiûr,
e un ṡguèrd fât ed silänzi
a chi pôver genitûr.

Par cójjer una speranza
e craddr int un surîṡ
ai ò sunè a una pôrta:
qualla dal Paradîṡ.

Una våuṡ, in luntananza,
drétta al côr la m à culpé:
“Tåurna coi pî par tèra
se t zairc la veritè!”

Ma veritè e giustézzia
i én armèṡ int al mistêri
suplé, come chi żûven,
al bûr d un zimitêri.

Par dågg’ ed chi ragâz
ormâi an i é pió stòria...
e ad ògni aniversèri
a m inchén, ala memòria!

Fausto Carpani (n. 1946)- Nèd a Bûdri, l é un cantànt in bulgnaiṡ rivelè int al 1988 dal festivàll dla canzunatta bulgnaiṡa, ch’l à vént dåu vôlt con di pîz da antologî ch’i s trôven in däli ètri pâgin ed ste Sît. Animatåur d una scariulè d iniziatîv ed cultûra bulgnaiṡa brîṡa såul muṡichèl, Carpàn al scrîv anc poeṡî e zirudèl in dimónndi ucasiån. Qué a v in dän ónna ch’la s é pèrsa interesanta par l’aluṡiån a ecologî e giustézzia - Nato a Budrio, è un cantante in bolognese rivelatosi nel 1988 col festival della canzone bolognese, che ha vinto due volte con brani ormai antologici reperibili in altre pagine di questo Sito. Animatore di un gran numero d’iniziative a favore della cultura bolognese, non soltanto musicale, in numerose occasioni Carpani scrive anche poesie e zirudelle. Ve ne diamo qui una che ci è sembrata interessante per gli echi di ecologia e giustizia.

La póllṡa (2001)

Una póllṡa la girèva tótta alîgra
såura al cudrózz d un cagnulàtt d zitè,
int un deṡêrt ed pail cme quall d na pîgra
quand al paståur al l'à apanna tuṡè.
Caméṅna e té caméṅna la s farmé,
tirànd un pôc al fiè, såtta al gulèr
e guardàndes intåuren la pinsé:
— Qué al can coi sû pidâz am lâsa stèr,
a stâg al'ôra, a fâg na gran magnè
e s'am vén sånn a m pòs indurmintèr:
quassta qué sé ch'l'é una bôna bulè!
La s êra méssa un pôc a ṡdurmicèr,
dåpp avair bvó e magnè par sèt castîg,
quand al cagnén al cminzipié a tarmèr,
ad agitères tótt e a fèr di zîg.
Pò dåpp al fó al dilûvi universèl:
al can al fó fichè däntr un mastlån,
pò con na bróssca i dénn tótt żå la pèl
con däl gran misclè d âcua e col savån.
La póllṡa la s andghé, mo int al murîr
ai véns in mänt al sô pôver nunén
cal dé che lî la dezidé ed partîr
saltànd såura al cagnàtt d un zitadén:
— Và pûr in gîr, lâsa pûr la tô żänt,
mo arcôrdet che s't è mâi vétta a canpèr
un dé té t pinsarè con gran rinpiànt
a cum t stèv bän int un can da pajèr!

La muratta

Quand a pôrt in garâg' al muturén,
dåpp avair girundlè par tótt al dé,
la s métt in måsstra pò la m fà un tirén,
sperànd ed psair conclûder quèl con mé.

L'à una pirócca biånnda platinè
par crûver i cavî nîgher e rézz;
la fâza tótta quanta invarniṡè,
insåmma, a dirla cèra: un brótt rustézz.

Indòs l'à såul un pôc ed biancarî
ch'la fà cuntrâst con al culåur dla pèl
e quand la sént udåur ed polizî
la s chèva äl schèrp e vî, cómm äl gażèl.

L'é una fazannda ch'la và d lóng da un pzôl,
mo l'à d'avair capé che mé a n in vói:
an m intarèsa brîṡa al sô ṡgugiôl,
a n ò brîṡa biṡåggn d métterl a mói.

Acsé, da un pôc ed tänp, la m fà un surîṡ,
cum s fà con un amîg o un vṡén ed cà,
con un zerimognèl sänper prezîṡ
e ai manca såul ch'am dmanda cum la và.

Che vétta ch'l’é la tô, pôvra muratta!
Luntàn dal tô pajaiṡ, såura una strè.
Da una miṡêria antîga t î custratta
a vànndret cme una bîstia da marchè.

Chisà cus't päns ed nó, ed sta zitè,
ed quî ch'i t sfrûten, schièva dal dåumélla,
ed chi òmen ch'i t adrôven cme un żuglén,
che dåpp avair finé d fèr i ninén,
invêzi che apugèret un zäntmélla
î t pèghen con däl bòt e däl scurtlè.

San Luränz (1998)

As dîṡ che ai dîṡ d agåsst ai zîga al zîl.
Defâti s't guèrd in só quand l é vgnó bûr,
dal strèl atachè pr âria con un fîl
ai piôv in tèra lègrum e dulûr.

Quasst al le gé una glòria rumagnôla(1),
un zért Żvanén, un profesåur famåuṡ,
int na poeṡî che quand andèvn a scôla
a l'avän détta tótt a mèża våuṡ.

Mo saggna pò sicûr che al zîl al zîga
par tótti cäl brutûr ch'avän qué in tèra?
Pr i amazamént, la fâm e par la sfîga
ch'la s acanéss con quî ch'i én sänpr in guèra?

Al zîl al zîga parché al månnd l é ingiósst!
Mo ai ò un suspèt e a v al dégg pèra pèra:
al zîl al zîga - sé - però dal gósst!

Nota: Il poeta è naturalmente Giovanni Pascoli, che nella poesia X Agosto ravvisò nelle stelle cadenti le lacrime del cielo sulle miserie umane.

La minîra(1) (1992)

Vîto l êra un vciarlatt, un muntanèr,
e in żoventó al lasé al sô bèl paiaiṡ.
L andé in Amêrica, int al Vént, par lavurèr
sperànd ed psair almànc paghèrs äl spaiṡ.

Par mèż d un sô fradèl arivè prémma
al caté sóbbit da fèr al minatåur
in fånnd a un påzz e con cla brótta grémma(2)
prånta a purtèrel sîg a tótti äli åur.

Dåpp a dû mîṡ un èter sô paränt,
che âla Ford ed Detroit l êra inpieghè,
al le mandé a ciamèr e int un mumänt
Vîto al dvinté un turnéssta bän paghè.

La cadäṅna ed muntâg', che vétta dura!
An i êra gnanc al tänp par psair buschîr.
Sänper fèr såul chi gèst, fra quâter mûra,
in mèż a un tananâi ch'fèva insurdîr.

Al reṡisté quénng' dé, fén che una sîra
al ciapé só i sû blâc e al s n andé vî
par turnèr int al bûr, là żå in minîra
a ṡbadilèr carbån coi sû fradî.

Note: (1) Questa storia, autentica, mi fu raccontata dal protagonista Vito Maggi di Gaggio Montano

(2) È naturalmente la morte, sempre in agguato nelle gallerie delle miniere. Nonostante i rischi del lavoro da minatore, Vito preferì abbandonare gli alienanti ritmi della produzione a catena. Diceva anche che la miniera era dotata di un efficace impianto che garantiva un continuo e confortevole ricambio d'aria.

Una sîra d estèd int un żardén.
Un mlôr, un tèvel, trî candlût inpiè,
la scûṡa ed dscårrer pian par stèr pió avṡén,
äli åur ch'i våulen vî cme una ṡluṡnè.

Parôl, ch'i córren vî cunpâgna un fiómm,
la vójja ed stèr insàmm fén a matéṅna;
pian pian i trî candlût i n fan pió lómm:
a vrêv che la sô man la fóss pió avṡéṅna.

Ai vén l'åura d andèr, i én quèṡi äl dåu,
a s inviän pian pianén vêrs al rastlén:
a vrêv unîr äl mî dåu man col såu,
a vrêv strichèrla fôrt, dèri un baṡén.

A stâg quèṡi pr andèr mo a m fâg curâg'
e a l'arvói con äl brâza incåntr al pèt.
L é un insónni, un spetâcuel, un mirâg',
l é un âtum mâgic, ónnic e parfèt.

Un témmid bèṡ, una carazza alżîra
e la vójja ed turnèr là såtta al mlôr,
par cminzipièr da chèp cla nòstra sîra
che fén ch'a canp la m vanzarà int al côr.

Òt ed mèrz

Liżànd int al giurnèl tótt chi fatâz,
i amazamént, äl dṡgrâzi, äl rubarî,
guardànd con schîv tótti cäl brótti fâz
ch’i arbèltn al ståmmg anc in fotografî,
a sént un säns d vargåggna, a m sént un vîl
s’a päns ch’i én òmen tèl e quèl a mé,
ch’i én stè di cínno, ch’i én andè a l eṡîl:
Hitler, Nerån, Attila, Eżelén,
Stalin, Erôd e chi pió n à pió in métta,
i én stè atâc a sô mèder, da pinén.

Mo i én vgnó grand e i s én dscurdè i baṡén,
la ninanâna, äl fôl, al lât matêren.
I an vló fèr pòra al månnd, fèr i asasén,
e acsé i s én prenotè un sît al infêren.

Mé, bän e spass, a päns:
chisà se, invêzi di òmen, a cmandèr
ai fóss däl dòn? Chisà cm i andrénn äl côṡ?
L’arspòsta l’é qué, prånta: i andrénn méi!
Parché vuètri dòn a sî pió sêri,
a n avî brîṡa in mänt tótt cäli idéi
bôni såul par rinpîr i zimitêri.

Vuètri dòn avî de pió al säns prâtic.
L òmn, invêzi, l é bån ed ciacarèr,
prumétter, mantgnîr mâi, dîr däl buṡî,
acaparèrs incôsa, cundanèr,
livèr in fûria i tâc e scapèr vî.
Eh, sé! S’as pséss canbièr äl côṡ, mé a pruvarêv
ed fèr cmandèr äl dòn, d’incû in avanti.
In puléttica, in fâbrica, int äl scôl,
int la siänza... insåmma, in tótt i canp.

E a sån cunvént ch’ai turnarêv la naiv.
E con la naiv la piôva, s’l’à da vgnîr.
Ch’a sréssi bôni anc ed stupèr chi bûṡ
ch’i én lasó pr âria in èlt, in mèż al zîl.
E che in futûr an s farêv pió la guèra,
e finalmänt a starénn bän, qué in tèra!

Odette Righi - Presidentassa par tant ân dal grópp culturèl “L Archiginèṡi”, autrîz ed pió d un lîber såura al bulgnaiṡ, l’à publichè una racôlta ed poeṡî ciamè “Un dé ch’al pèr ajîr”, con di pzulén ch’a catè qué in bâs - Presidentessa per tanti anni del gruppo culturale “L Archiginèṡi”, autrice di vari libri sul bolognese, ha pubblicato una racolta di pesie intitolata “Un dé ch’al pèr ajîr”, con pezzi che potete trovare qui di seguito.

Am parêva...

Un dé pén d såul, un dé ch’al pèr ajîr
quand la speranza in un månnd pió bèl
carsêva såtta a un zîl trapónt ed strèl,
am parêva d avair un quèl da dîr...

Sé, am parêva pròpi che i pinsîr
ch’scupièvn in tèsta cómm in un vulcàn,
fóssen pinsîr spezièl ch’i féssen bän
pr ògni tribulaziån, pr ògni padîr.

Sicûra ai êra d avair quèl da dîr
con la fôrza e l argói dla żoventó,
ed qualla ch’an avêva mâi gudó
na sóppa chèlda, sänza mâi finîr
ed guardèr ala lóṅna a ûc’ avêrt,
ch’la strichèva l uciàtt culåur d arżänt
a chi n avêva avó pèṡ un mumänt
tant col nóvvl inbrujè, che col zîl dscuêrt.

Avêva quèl da dîr e pò a l dscurdé
fra i tant pinsîr ch’frulénn int al zarvèl
tra äl dmand difézzil cómm un indvinèl,
paiṡi cme una maṡaggna däntr ed mé.

Pò la fadîga granda, al lavurîr,
la vójja ed ròba dåulza e d inparèr,
capîr, bàvver i dé e respirèr...
Però am pèr sänper d avair quèl da dîr
cómm in cal dé pén d såul, ch’al pèr ajîr...

Infiltraziån

Al vänt al supièva fôrt
fradd e narvåuṡ,
di nuvlón sfilacè
viażèvn in zîl,
tribulèva lighè
a un pèl col fîl
un âlber d un bèl vaird
meravigliåuṡ.
Pò l’âcua a stréssel
sänza remisiån
la filtré żå dai cópp
såtta al purtån.

Såtta al’Aṡnèla

Cómm s’a guardéss
l’Aṡnèla ed såtta in só
un prilån am fà
pêrdr i sentimént.

A vadd luntàn
äl tårr dla mî zitè:
i pèren tant ûc’
ch’i guèrden l uriżånt
cómm int al mèr
fan i ûc’ di sóttmarén.

Äli åmmber véṅnen żå
insàmm ala sîra
cruvànd arcôrd felîz,
sperànz d amåur,
dé trésst, lègrum e râbia,
dé d sudåur.

... Intànt la lóṅna
col sô bianc luṡåur
l’à iluminè l’Aṡnèla
un pô d travêrs.

Gigi Simoncini - Tänp indrî zicléssta ed bravûra, incû l é un pensionè cuntänt - Un tempo valente ciclista, è oggi un felice pensionato.

Gustén e i ucèl mâgic (1997)

Girànd trancuéll pr al zänter dla zitè,
guardànd con intarès tótt i mustrén,
la sô atenziån la fó calamitè
da qualla d n òtic. E qué as farmé Gustén.

In måsstra un pèr d ucèl ecezionèl
che s’t i infurchèv te vdêv travêrs ai ftièri.
Äl länt fâti d un vaider tótt spezièl...
“S’l é vaira - al pensé - l é un quèl straurdinèri!”

Dezîṡ, l entré dmandànd d psairi pruvèr
par sinzerères ch’la n fóss n’inbidunè.
“Ch’al guèrda mò cla spåuṡa drî a pasèr,
acsé al s cunvénz ch’l’é tótta veritè”.

Gustén al guardé drétt a sta dunèla
e, vdandla tótta nûda, al s incanté.
Cavànds i ucèl, l’êra con la stanèla
e al déss “Quasst l é un mirâcuel da avanzèr inṡmé!”

Pén d entuṡièṡum, col côr ch’fèva i saltón,
al dmandé al prêzi dezîṡ a fèr l acuésst.
Al gé al cumàss “Pôc manc ed dû miglión.
I én tant, mo al vadd tótt nûd sänz’èser vésst!”

Al curé a cà con i sû ucèl só l nèṡ
e, vrand pian l óss, in fånnd al curidûr
al vdé al pustén e sô mujêr nûd nèd.
Ló al s mité a rédder pugiàndes cåntr al mûr.

Cavànds i ucèl, la sêna la n canbièva:
pustén e sô mujêr, sänper acsé.
Gustén al s incazé, quèṡi al biastmèva,
e al déss: “I én bèle rótt pròpri al prémm dé!”

Liliana Nobili

Dû ûc’ culåur dal zîl

Ajîr l èter sîra, o fôrsi al dé prémma,
an m arcôrd ed prezîṡ al dé ch’l é stè,
(azidänt a sta memòria che la m fà
incôsa dscurdèr!). Insåmma, a v dirò:
Socuànt dé fà, drî al óss dla mî caṡléṅna
a sinté quelcdón zighèr,
tante tréssta l’êra la våuṡ
che la m fé vgnîr la batrî ed côr!
A guardé dal óss in fassa
chi as lamintèva in cla manîra
mo an se vdêva creatûra
int la pôca lûṡ dla sîra...
Cusa fèr? A tulé in man al matarèl,
ed sti ténp an se sà mâi,
e in gran fûria avré la pôrta, e...
Lé par tèra int un cantån
dû ûc’ tónnd culåur dal zîl
i guardèvn al mî bastån!
Bianc e naigher, muṡàtt dsprè
as muvé par scapèr vî
un pôver gatén abandunè!
Pian pianén a m avṡiné
a cla pôvra bistiuléṅna
e int al grinbèl con gran premûra
stra äl mi brâza a l’arvujé.
Con un pô d lât e dåu caràzz
al capé d èsr arivè
int na cà fâta par ló,
e con un “miao” ed cuntintazza
in brâz’a mé al s indurminté.

Mî mèder

La schèlda un pô d lât
la s métt a bruntlèr,
Brunetto, só, dṡdàṡṡdet!
T î sänpr in ritèrd!

Mé a n sò té duv et vè,
la nòt a sfrunblèr
al tåcc al sunèva,
e t an êr brîṡa a lèt!

Mé, a n sån bṡa curiåuṡa,
Brunetto! ... par chèṡ,
èt, mò, una ragâza,
dîm só... da spuṡèr?

Mé a sån stra äl dåu zâp,
e té, ...al mî żuvnòt,
t vè vêrs i quaranta,
o êni ...träntòt?

A t vói dîr, fiôl mî,
ch’am frólla un pensîr,
mé... a vrê fèr la nòna,
sèt? ...prémma ed murîr!

Oh, mèder bandatta,
a n t pòs brîṡa dîr,
che a vrê par mujêr...
al fiôl dal barbîr!

La strèla cumatta

L é al maiṡ ed dṡàmmber, al fradd am crûv äli òs.
A guèrd dala fnèstra: la zitè l’é tótta grîṡa,
e grîṡa l’é la żänt ch’la pâsa par la strè,
la nabbia la fà scûra ormâi la sîra,
a sént luntàn sunèr una canpèna.
La solitûdin la m métt tristazza al côr
acsé a dezîd d inpruvîṡ ed tôr fòra
un arcôrd dal lîber di pensîr -
la viżégglia ed Nadèl ed tant ân fà:
“Al fûg al brûṡa alîgher un zòc int al fuglèr,
i mî fiû i córren par cà fagànd gatèra
al mî òmen l inpéjja la lûṡ int la lumîra
e al pió cinén (am pèr Geṡó banbén!) al dôrum in cuzidrèla.
I stan da sêder i mî fiû, ormâi l’é sîra e al lât l é chèld in tèvla
e in cal mumänt l’arîva la surpraiṡa;
la vòstra mâma incû ch’l’é la viżégglia
l’à pròpi dè un chèlz ala miṡêria!
E acsé giànd a tîr fòra dala spaltûra una strèla,
una gran strèla cumatta con la cô filanta,
a l’ò fâta stanòt con la pâsta ed brazadèla.
I mî fangén i um guèrden maraviè,
e con la pòra int la våuṡ i dmànden:
l’é bèla mâma, però s pôl magnèr?
Cum l’é dåulza la sîra!
Al mî òmen al me strécca inamurè,
la strèla in tèvla l’à pêrs ormâi la cô
e al mî cinén al rédd e as métt a ṡganbitlèr!”
L’êra vècia la mî cà, i bajûc na raritè,
mo cal Nadèl dla strèla a v l asicûr
l é par mé un arcôrd ed gran felizitè.

Romano Danielli (n. 1937) - Buratinèr, atåur, regéssta, diretåur dla traṡmisiån Al Nutizièri Bulgnaiṡ, traṡméssa da “Sestarete”, Dagnèl l é anc autåur ed socuànt cupión ed teâter dialetèl inuvatîv e mâi abastanza rapreṡentè. La sô sperimentaziån al l à purtè anc a tradûṡer in bulgnaiṡ di tèst clâsic, cómm Al malè imażinèri ed Molière, e a rapreṡentèri con la sô cunpagnî, I cumediànt bulgnîṡ. Mo Dagnèl al scrîv anc däl poeṡî, e qué a in publicän dåu nôvi nuvänti, såura la guèra int l Iraq, e un’ètra d argumänt naturalésstic - Burattinaio, attore, regista, direttore della trasmissione Al Nutizièri Bulgnaiṡ trasmessa da Sestarete, Danielli è anche autore di alcuni copioni teatrali dialettali innovativi e mai abbastanza rappresentati. La sua sperimentazione lo ha portato anche a tradurre in bolognese testi classici, come “Il Malato Immaginario” di Molière, e a rappresentarli con la sua compagnia, I cumediànt bulgnîṡ. Il Nostro scrive anche poesie, e qui ne pubblichiamo due nuovissime, relative alla guerra in Iraq e un’altra a tematica naturalistica.

L ulîv
(febrèr 2003)

Ala bianca e amoråuṡa clåmmba
i é caschè dl ulîv al ramadén,
mänter int al zîl sänper pió scûr
nóvvel cârghi d tinpèsta
i s fan sänper pió avṡén.

L ulîv che t zairc l é là,
piantè int al sói
ufaiṡ sänza ritàggn
da òmen che in côr i an
prepotänza såul, e argói.

Cójjel col tô bèc pietåuṡ,
pôrtel pió in èlt, là só
dóvv ed srän ai é anc un fîl.
Là, dóvv i én pió splendént
i culûr dl ûltum èrc in zîl.

Rumàn Dagnèl coi sû buratén

Suldè Iònni
(mèrz 2003)

Suldè Iònni, che panna t am fè
lé in cal deṡêrt, coi tû bî cavî biónnd
desiderûṡ d caràzz, dal almàtt sacrifichè.

Al tô côrp parfèt, da pâgn ostîl infagutè
an måsstra pió l argói d umèni fatàzz,
ma tra sâs e sâbia, imòbil al stà ardupiè.

Suldè Iònni, strécca... strécca fôrt al pèt
al tô mitragliatåur... ûltma sicurazza
cómm t at strichèv ala mamà da cén a lèt.

Ed frånt a té un’imensitè ostîl, ingrèta
rinpéss i tû bî ûc’ spuré, un dé ridént.
Trà un respîr Iònni, t an sè cusa t aspèta.

Acuâcet de pió, sprufånnda in tèra
pänsa con tótti äl fôrz ala tô bèla,
che a cà la prêga ch’finéssa sta guèra.

Piôva
(mâż 2003)

Gåzz d piôva
ch’äl ṡbléṡṡghen
testèrdi
só l vaider specolèr
dla fnèstra apanè.
Ch’äl scórren drî
lóng i canalétt
däl fói dispunébbil
di plâtan paziént
e däl quêrz antîghi.
Lègrum d zîl,
zîg d fangén
deṡiderè
da una natûra
méll vôlt ufaiṡa.
Carazza divéṅna,
lénfa vitèl
che la tèra pretànnd
ansiåuṡa e mâi sâzia.
Vnadûr d âcua s infîlen
in un żûg giujåuṡ
tra l’êrba såttméssa
in zairca d na crèpa asetè.
Radîṡ
arvujè int un sâs
surbéssen grèti
l’ómmida smänt.
Piôva mudèsta,
piôva amoråuṡa
t at infîl testèrda
in méll sintîr,
pr arivèr al grammb
dla mèder granda.
...
Adès la tèra
la srà pió pûra
e generåuṡa.

Sandro Sermenghi - L é l ónnic poêta (o povêta cum al dîṡ ló) sureèl ch’al scrîv in bulgnaiṡ, mo ai pièṡ anc ed fèr dla lérrica in itagliàn e ed pastrucèr con däli ètri längv européi. A dän qué dû pîz ch’i s pèren rapreṡentatîv dal sô carâter uriginèl e spiritåuṡ - È l’unico poeta surreale a scrivere in bolognese, ma si diletta anche con la lirica italiana e con pastiche in altre lingue europee. Proponiamo qui due pezzi che ci sembrano rappresentativi del suo carattere originale e spiritoso.

Made in Bulåggna
Ala rizairca d un pajaiṡ inuzänt
la lérrica la vinzarà!

Al piaṡair ed muṡghèr un limån a gróggn
acsé, cun la góssa,
o al piaṡair ed żughèr
a cunnilincto
o ed cavariolèr såtta äl strèl
una nòt qualséppa,
i én tótt quî che
quî ch’i s cràdden ed stèr
in èlt
i s vrénn tôr vî, i s vrénn pruibîr,
sangv ed bisån!
Mo sti piaṡîr ṡmiṡurè
sti piaṡîr incalcolâbil
a i vlän gôder, a i vlän
vîver, uuuuh!
uuuuuuh! sé a i vlän vîver
sé a i vlän gôder!
La nòstra guèra dé par dé
åura pr åura minûd par minûd
cåntra i aduradûr dal dío bajòc
cåntra i incantadûr ed cusiänz
l’é inarestâbil inarestâbil
inarestâbil cme la lòta dal povêta
par la lérrica,
sangu’ed drèg!
Mo i pòpol i se dṡdaràn e
i daràn un chèlz int al cûl
ai mistificadûr e...
La lérrica la vinzarà!
E a turnarän
a supièr in zîl un pessalèt
a èser amîg sinzêr
a salutèr un trêno ch’pâsa
a savurîr na pueṡî
a żughèr cun na pû ed pèza...
MADE IN CÀ!

Prodotta in Bologna
Alla ricerca d’un paese innocente
la lirica vincerà!

Il piacere di morsicare un limone a grugno
così, con la buccia,
o il piacere di giocare
a cunnilincto
o di capriolare sotto le stelle
una notte qualsiasi,
son tutti fatti che
quelli che credono di stare
in alto
ci vorrebbero togliere, ci vorrebbero proibire,
sangue di biscione!
Ma questi piaceri smisurati
questi piaceri incalcolabili
li vogliamo godere, li vogliamo
vivere, uuuuh!
uuuuuuh! se li vogliamo vivere
se li vogliamo godere!
La nostra guerra giorno per giorno
ora per ora minuto per minuto
contro gli adoratori del dio baiocco
contro gli incantatori di coscienze
è inarrestabile inarrestabile
inarrestabile come la lotta del poeta
per la lirica,
sangue di drago!
Ma i popoli si desteranno e
daranno un calcio nel culo
ai mistificatori e...
La lirica vincerà!
E torneremo
a soffiare in cielo un piscialetto
a essere amici sinceri
a salutare un treno che passa
a saporire una poesia
a giocare con una pupa di pezza...
FATTA IN CASA!

Zîl pêrs

Un zîl,
un òmen,
un fiómm un gât
una vècia cà
e una dòna,
âcua che
adèṡi s in và
cun psén che
biżar-liber-amänt a scât geo-
mètric
I RINCÓRREN
chicôṡaialsanMeAmDmandfôrsiséfôrsinåMéAmDmand,
miṡinén randèṡsurgnånflesuauṡ
persia-birma-soria-nubia/n
siamaiṡlionèàngoraindurèeuropéozelèstinaguèt,
vèc’ caṡolèrimòbil,
la dpénnż sta vèsta
una dòna
glievemänt,
al guèrda l insàmm
un òmen
traaa - seee- coooo- lèèèèè
PARCHÉ
al zîl dal zîl...
l é scunparé!

Cielo perduto

Un cielo,
un uomo,
un fiume un gatto
una vecchia casa
e una donna,m
acqua che
lenta scorre
con laschette che
bizzarra-libera/mente a scatti geo-
metrici
RINCORRONO
CHIchecosalosannoforsesìforsenoiomichiEDO,
micio randagiosornioneflessuoso
persia-birma-soria-nubia/no
siaMESefulvoangoradoratoeuropeoazzurroinagguato
vecchio casaleimmobile,
dipinge il tutto
una donna
lievemente,
l’insieme guata
un uomo
at - tòoooo - nii- too
PERCHÉ
il cielo in cielo...
ora più non c’è!

Par lèzer däli ètri poeṡî ed Sandrén di Sarméng, clichè qué - Per leggere ulteriori poesie di Sandro Sermenghi, cliccare qui!

Bertéin ed Sèra - Roberto Serra - L é un talànt żåuven ed Tajévval (San Żvân) cgnusó par la sô ativitè par difànnder al dialàtt: stra una móccia d èter quî, l é un cunpunänt dla Sozietè pr al Sît Bulgnaiṡ. In poeṡî i sû argumént i én spirituèl e anbientè in canpâgna, in st mänter che la sô längua la lâsa lé i elemént itagliàn e l’adrôva fén in fånnd la ricazza uriginèl dal bulgnaiṡ, che par ló l’é pió óttil al såu rémm péṅni ed sémmbol e d aluṡiån - Giovane talento di Tivoli (San Giovanni in Persiceto), è noto per il suo lavoro a difesa del dialetto: fra l’altro, è membro della Società per il Sito Bolognese. Poeticamente tratta temi spirituali e rurali con un linguaggio che rifugge dai prestiti italiani e sfrutta a fondo il patrimonio linguistico originale, più adatto per lui a versi pieni di simboli e allusioni.

Nustalgî

T î té, Nustalgî:
cla nustalgî
ch’l’um rinpéss al côr
in sta nòt bûra.
Nustalgî dal bèl,
dal bèin e dl amòur,
ed cal calòur
ch’al scuâja ògni giâz.
Ind al fradd, ind al bûr
t arîv té, Nustalgî:
t um fè séintar al vûd
dla vétta d ajîr sèinza té.
Et fè séintar un òman
cunpâgna un limaléin,
ch’as zèirca al magnêr
mô an sa brîṡa l parché :
ch’l à da stèr al mònnd,
mô an gh câta gnânc na raṡòun.
Vâgh dèintr ind al côr,
scòsa tótt i capéss:
fà da séintar al òman
la sô vèira natûra.
Ch’i gòzzan chi ùcc’
ch’i guèrdan sòul fòra,
adândes però
ch’i n an capé un azidèint.
Dal lègrum, di fiómm,
avêrta cla paradûra
ch’la fà ôrb chi an séint brîṡa
al calòur dla tô pèṡ.
T î tè, Nustalgî,
ècco l apuntamèint:

a zîg, mô a sòun cuntèint,
t î arivêda in urèri.
A gh é una meżurtéina
prémma dla meżanòt:
mô um sòun ciapè bègglio pòra
d un Nadèl fràdd, da par mé.
A t aringrâzi, vìnn sèinpar
a fèrum séintar creè:
Nustalgî d una cóuna,
Nustalgî d un Amòur.

Bertéin d Sèra dal muléin d Tajévval
ai 24 ed dṡàmmbar dal 2000, la viżégglia
ed Nadèl, a ónng’ òur e mèż dla nòt.

Bertéin ed Sèra

Gabriele Stanzani

Al Sunàtt
(ottobre 2005)

Cus’êl un sunàtt?
Una fåurma poêtica
ch’la vôl al rispèt
asolût par la mêtrica.

L é fât con un vêrs
cunpòst da ónng’ pèrt.
Un endecasillabo.
Che nómm fât ad èrt
par fèret patîr
däl gran figurâz!
Däl vôlt la cultûra
t ardûṡ int un strâz!

Al nòster sunàtt
al tâca dezîṡ
al prémm vêrs e al têrz
in rémma prezîṡ.

Al quèrt e al secånnd
cme a gêva pôc prémma
i vôln anca låur
truvères in rémma.

Acsé la finéss
la prémma quartéṅna;
l é l endecasillabo
ch’al t manda in arvéṅna,
parché s’as pruvéss
a canbièr chi ónng’ pîz
al conponimänt
l andarêv ed schibîz.

Fà gnínta, al mirâcuel
al tâca pió tèrd
parché la quartéṅna
secånnda, al riguèrd,
l’é fâzil, dezîṡa,
coi vêrs méss in rémma:
prémm, têrz e secånnd
col quèrt come prémma.

Adès come a gêva
ai nâs al mirâcuel,
al żûg ed cäl rémm
al dvänta un spetâcuel.

Parché? Pruvè mò ed pinsèr
a un òmen lighè
con gròsi cadän:
as dîṡ ch’l é incadnè.

Ebbene la rémma
ch’nasêva alternè
s trasfåurma pr incànt
in rémma incadnè.

Al nómm par davaira
al srêv: concatenè,
mo détt qué fra nó
mé a dégg incadnè.

Parôla difézzil,
difézzil la rémma
a prôv ed spieghèrla
prezîṡ come prémma.

E dånca al nôn vêrs
par fèr al preziåuṡ
al ciâma l undêzum
livànd só la våuṡ
e quasst ch’l é lé in mèż
tra al dîṡ e tra al dågg’
l arspånnd sänpr in rémma
al vêrs nómmer tragg’.

Da ûltum i vêrs
ch’i an nómmer pèra
al dîṡ, quall di dågg’
e al quatôrg’... Ah che guèra
par fèri truvèr
dal fånnd ala zémma
cm al vôl al poêta
acsé méss in rémma.

E quasst l é al sunàtt:
un żûg con la mêtrica
che quand l é ispirè
l é fåurma poêtica.

Sunàtt (Eṡercézzi)

E adès pr ilustrèr cus’al srêv pò un sunàtt
con äl rémm che pian pian äli um véṅnen żå
a v fâg da vàdder qué con môd cèr e natt
che la mêtrica la gîra e pò la và.

Guardè mò ste quént vêrs che ló insàmm al prémm
al s cunbéṅna pò insàmm col sèst e col têrz.
Defâti la rémma vén fòra con “sclémm”,
ch’l é un bèl muciadén ch’é vgnó fòra d ṡbalêrz.

Da qué inànz vétta dûra par la rémma
e infatî d cunbinèri an s finéss pròpi mâi,
al vêrs nómmer nôv s acòpia cme prémma

con l undêzum (e adès qué a i dâg un tâi)
e col tragg’ un bèl vêrs da méttr in zémma.
E i vêrs pèra?.. I fan rémma con żavâi.

Giorgio Campi - Nèd a Milàn dal 1932, al s é pò trasferé con tótta la famajja a Bulåggna quand l avêva trî ân siché, adès ch’l é in pensiån, l é un poêta bulgnaiṡ. L à un stîl ch’l arcôrda un pôc Raffaello Baldini, poêta rumagnôl ed Santarcànżel ch’l é môrt dal 2005, e pròpi st ân l é quall ch’ai é vgnó fòra al prémm lîber, pén ed spîrit e irunî mo anc ed lôrgna e tristazza, ed Campi (Al sumarnaz, Bologna : Giraldi 2005). Sperän ch’i n al póbblichen di èter - Nato a Milano nel 1932, si è poi trasferito con tutta la famiglia a Bologna all’età di tre anni per cui, adesso che è in pensione, è un poeta bolognese. Il suo stile ricorda un po’ Raffaello Baldini, poeta di Santarcangelo di Romagna scomparso nel 2005, proprio l’anno in cui è uscito il primo libro di Campi, pieno di spirito e ironia ma anche di malinconia e tristezza (Al sumarnaz, Bologna : Giraldi 2005). Speriamo che ne siano pubblicati altri!

Serenitè

A stän däli åur a sêder fianc a fianc,
sänza mâi avrîr båcca inción di dû,
mé a päns ai mî fât, ló al pänsa ai sû.

Intànt al zîl l é sänper pió turchén
äl faravåṅni äl fan un gran caṡén
i rundanén i ṡvêrslen come mât,

mé a sån cuntänt, ló l é sudisfât,
csa vlîv mò de pió da un òmen
e da un gât.

Sistêma universèl

L’é la môrt ch’la mantén
al sistêma universèl
int un bèl ecuilébbri regolèr,
mo par fôrza,
pr ògni strèla ch’la s inpéjja
ai n é un’ètra ch’la se ṡmôrza.
Pänsa che guâi
s’an s muréss mâi;
pänsa al zîl che caṡén
s’an fóss mâi môrt ne un palpastrèl
ne un pasarén.

Bunbardîr

I americàn felîz e cuntént
i an dsfât mèż månnd coi sû bunbardamént.

E con quasst, cs’ai é da protestèr?
Ognón l à i sû balén particolèr.

A té pr eṡänpi: at pièṡ d andèr al mèr?
A låur ai pièṡ d andèr a bunbardèr!

Däli ètri poeṡî ed Giorgio Campi - Altre poesie di Giorgio Campi

La Nóccia d Bastèl - Anna Bastelli - Nèda a Bulåggna dal 1943. A lavurèr la s ocupèva ed nómmer, mo da pensionè l'é turnè ala poeṡî e al dialàtt bulgnaiṡ, vinzànd di gran prèmi, sía par la poeṡî che par la pròṡa - Nata a Bologna nel 1943. Nella vita professionale si occupava di numeri, da pensionata è tornata alla poesia e al dialetto bolognese ottenendo già diversi riconoscimenti, sia per la poesia che per la prosa.

Naiv

Una lûṡ cèra, un silänzi ed bunbèṡ,
la brélla la naiv int la matéṅna deṡêrta:
inciónna pedghè int la bianca avêrta,
inciónna våuṡ ch'la dstûrba la pèṡ.

Gabanèla

Fèr l amåur ala dmanndga dåpp-meżdé,
con i piât da lavèr lasè int al stièr,
stra l lómm e scûr dla sranda abasè
e col silänzi dla cà tótta par nó.

Incû i piât i én bèle lavè,
l'urgiänza la n é pió qualla,
al silänzi al i é tótt i dé
e la penåmmbra l'invîda a durmîr.

Mô, al srà al chèld, un suspîr, al tåcc
d na man ch'la se ṡlónga cómm par chèṡ,
ch'al dà una scòsa, un brévvid,
e pò, chisà...

Dåpp guèra

Ai êra tròpa céṅna pr arcurdèrum
dal scòpi ed cla båmmba
ch’la cazé żå una cà vûda
e la sfrunblé in fånnd a un fòs
dû fangén e una dòna
ch’i scapèven vî, pén ed pòra.
Al prémm arcôrd l é un mócc’ ed mazêri,
e mî mèder ch’la rumghèva,
cån nuèter ragazû lé avṡén.
Csa zarchèvla in mèż a cäl prêd?
Fôrsi un pôc dla sô vétta,
anc se quall ch’la truvèva
i êren såul socuànt bachétt
da bruṡèr int la stû,
e di strâz, bón pr al sulfanèr.

Anc incû ai ò vésst däl mazêri
e di mûr scalastrè,
con dla żänt dsprè
a zarchèr di pîz dla sô vétta
in mèż a di sâs.
Äli én luntèni cäl dòn
cån i sû ragazû par man,
s’i dscårren a n i capéss brîṡa,
mo chi fazulétt in cô
e cäl våuṡ dsprè,
chi ûc’ pén ed dmand
sänza arspòsta,
i én i stéss ed mî mèder.

Un’ètra premavaira

Ai é un’âria nôva in gîr stamatéṅna:
un’âria alżîra, un żentîl suspîr,
un prufómm ch’an s pôl brîṡa definîr.
La ṡbarlòcia stra l’êrba la margaritéṅna,

stra äl fói sacchi, che l invêren l à mucè
se t guèrd pulîd et pû truvèr äl viôl
témmdi e spuré, int la lûṡ dal såul
ch’la fa parair pió vaird e bèl al prè.

Int l ôrt al ṡlónga äl brâza al mugnèg
coi sû żarmói gónfi, prónti a scupièr
int na nóvvla rôṡa, dal udåur vèg.

Un’ètra premavaira da mucèr,
mo brîṡa pr al côr che invêzi, inbarièg,
al canta ala vétta, fén a stiupèr.

Silvano Rocca - L é un autåur pén d inventîva e d idéi, al scrîv spass int al Pånt dla Biånnda e l à arspòst con dla gran dåuga a un invîd poêtic ed Sandrén Sermenghi. Adès (estèd 2006) al s à fât al pieṡair ed mandères äl såu poeṡî, che nó a publicän dimónndi vluntîra int al Sît Bulgnaiṡ - Autore pieno d'inventiva e d'idee, scrive spesso sul Ponte della Bionda e ha risposto con talento a un invito poetico di Sandro Sermenghi. Nell'estate del 2006 ci ha fatto il piacere di mandarci le sue poesie, che volentieri pubblichiamo sul Sito Bolognese.

Sunàtt scrétt ai 21 ed dṡàmmber dal 2036 Adès che tótt i bacâjen in cinaiṡ inción s arcôrda pió dal tänp indrî quand ai êra cal bèl dialàtt bulgnaiṡ che a dscårrerl al mitêva adòs l'algrî. As ciacarèva acsé, sänza pretaiṡ sänza biṡåggn ed gran filoṡofî as capêva, quand ón as fèva ataiṡ s'l êra bulgnaiṡ dala tèsta ai pî. Tótt con cla längua stièta i êren bón ed dîr di quî in manîra naturèl fèr di scuèṡi, di dsnómm, di simitón dîr däl balanzunè o däl zirudèl rédder, zighèr, cantèr o fèr di sermón cómm l'uṡèva una vôlta, par nadèl.	Vultèrs indrî A päns a cla stòria dl’antîga mitologî quand a Orféo ch’l êra andè là żå int al raggn däli åmmber i i avêven détt d an vultèrs mâi indrî a guardèr la bèla Euridîce mo ló par la ṡmâgna d arvàdder la sô spåuṡa żentîl as vulté e lî la ṡvané par sänper int al bûr. E alåura mé a n vói mâi vultèrum indrî parché ai ò pòra che tótt quall ch’am é avanzè ed pió bèl e d pió chèr al ṡvanéssa int un spéll e a m pòsa truvèr qué da par mé con un gran vûd intåuren in st mänter ch’arîva la nòt.	La dmanda Che bèla nòt, qué in mèż ala canpâgna ai é un silänzi, una pèṡ, un’armunî ch’l’é una delézzia girèr pr una cavdâgna sintànd la tèra frassca såtta i pî. Só la rîva d un fòs, drî da una zè una lózzla l’inpéjja al lanpiunzén mänter stra l’êrba fånnda in mèż ai prè i gréll i an prinzipiè al sô cunzirtén. As avérra al zîl con un adòb ed strèl drî d’na piantè ed fiòpi un spigûel ed lóṅna la fà brilanta l’âcua d un canèl, äl lûṡ däl cà i se ṡmôrzen ónna a ónna. Dnanz ala blazza etêrna ed ste spetâcuel mé am vén da fèr una dmanda al Creatåur che dla vétta l à fât al gran mirâcuel: “Scûṡum se a sån sfazè, o mî bån Sgnåur, té che un månnd acsé bèl t è fabrichè cómm at é vgnó cal pinsîr uriginèl ed méttri dänter un gèner acsé dṡgraziè che par la tô creaziån l é stè un mazèl? L òmen col sô egoîṡum qué żå in tèra al stianca, al brûṡa, al spòrca dapartótt al pôrta distruziån, malân e guèra e al tô bèl sît l é pròpri mèl ardótt.” Al tèṡ là só al Creatåur dal månnd, la mî dmanda la s pêrd drî da una strèla a stâg lé a scultèr e såul am arspånnd int al maṡnadûr al vêrs d una ranèla.
La masstra ed latén “Rosa, rose, rosam” la biasèva in cl’åura ed scôla destinè al latén la masstra, mo inción pió al l ascultèva parché al sån dla canpèna l êra avṡén. “Rose, rosarum, rosis…” e la durèva sta gnôla ch’la parêva an avair fén ón al ridêva, un èter al ṡbadacèva e int i banc de drî as liżêva i giurnalén. In clâs, a fôrza ed sintîr sta litanî culåur ed rôṡa ògni quèl l êra dvintè e quand l arivé al mumänt d andèrsen vî la masstra, in st mänter ch’la s dèva un pô ed rusàtt, la fé vàdder stral ganb incavalè ch’l êra rôṡa al culåur däl såu bragàtt.	Madrighèl S’a fóss nè int un èter tänp in sta zitè dóvv la prêda l’à cal culåur däns e chèld ch’al s arvîṡa a un sentimänt d amåur e äl strè int un gîr tånnd e chiêt i strécchen d ataiṡ al côr dla piâza in stäl sîr ed dåulza malincunî mé andarê a girundlèr såtta i pôrdg sfargànd äl mî brèg lèrghi ed vlûd e al giubàtt ed stréssli culurè cånter la pållver råssa di mûr, såtta al brâz arê con mé una viôla pr acunpagnèr al cant d un madrighèl in èlt, såtta una fnèstra sänper srè.	Al viâż ed nòt Al viâż l é bèl ed nòt quand i se dsfan i culûr e i ingân dla lûṡ, quand as và dänter a una mâcia scûra stra balûc d una pâsta féssa ch’la t arvójja i ûc’ e at fà abandunèr såura l urèl sutîl däli åmmber fånndi e asurbîr al silänzi ch’al vén só pian dal sfisûr sacchi däl prêd e alżîr at acunpâgna vêrs un sît inpusébbil.
La vétta Sé, la vétta, la vétta as fà prèst a dîr la vétta una parôla, un riturnèl, una cantè a tótta våuṡ al såul lé atachè al zîl la lóṅna drétta e arbaltè al vänt sänza arpôṡ al culåur cèr, cal scûr i dé ón såura a cl èter e chi grópp dûr ch’i n se dstrîghen mâi e äli òs e al sangv e la pèl ch’i én sänper drî a ṡmagnèr e pó l amåur, l amåur ch’l arîva e t an al cgnóss brîṡa la luntananza, la speranza al zîg bûr dla cusiänza la fadîga ed capîr la pòra ed sufrîr e una prêda sänper da vultèr partîr e arivèr, arivèr e partîr. Sé, la vétta, la vétta as fà prèst a dîr.		Cla nòt (Poesia vincitrice al 1° concorso di poesia dialettale “Città di Castelmaggiore”) An i srà mâi pió un zîl acsé pûr, acsé dåulz e däl strèl inpusébbil cómm in cla nòt d un'estè sänza fén quand a s sän insfilzè stral pîg dal bûr drî dal èrzen d un canèl par zarchèr un lèt stral cân e l’êrba sacca par cunfånnders insàmm e livères pò só iṡmé d amåur. Epûr s'a t guèrd adès ancåura a pòs vàdder una lûṡ cèra int i ûc’ e cla pîga maliziåuṡa ai lè dla båcca ch’ai ò dscuêrt cla nòt ala lómm d un sulfanén.

Elio Manini - Dscuêrt come poêta dialetèl da Sandrén Sarmäng, Êglio Manén l é anc un brèv pitåur: l é nèd a San Marén ed Bäntvói dal 1937, l à bèle vént di prèmi e, stra l èter, al scrîv äl poeṡî indeformâbil - Scoperto come poeta dialettale da Sandro Sermenghi, Elio Manini è anche un bravo pittore: nato a San Marino di Bentivoglio nel 1937, ha già vinto vari premi e, tra l'altro, scrive poesie indeformabili.

ÂRIA – L’ARIA
Calligramma

L’ÂRIA – L’ARIA
l é un sóppi                  è un soffio
inviṡébbil                                      invisibile
ch’al t arvójja                                                 che ti avvolge
l'é mûṡica                                                       è musica
nòt culurè                                                            note colorate
ch’äl ṡvulâzen                                                              che svolazzano
int l'algrazza                                                                nell’allegrezza
e ai żarmójja                                                               e germogliano
viguråuṡi parôl                                                              vigorose parole
par calmèr                                                           per calmare
tótt i mèl                                                        tutti i mali
dl èser                                               dell’essere
e séntres                                   e sentirsi
alżîr come                  leggeri come
L’ÂRIA – L’ARIA

La môda

Mo guèrda cum la và fòra,
con äl brèg fróssti e un bûṡ
int un żnòc', sänza pòra.
La métt una camiṡatta
che prémma la strafóggna
col man cme una pulpatta.
La dîṡ ch'l'é la môda.
Int i pî dû calztén ardótt
dänter al schèrp avajè,
spurtîvi, e curdunétt ṡlazè.
E pò chi ûc' stramèż al cióff
et fè un fazén pròpri bóff.
S'an fóss par la cèv dla Brâvo
e cla ciacarèla, t sréss mî zía
in tänp ed guèra.

Clavién Mazànt - Claudio Mazzanti. L é l autåur gegnèl dla Pizunèra e, avànd publichè un bèl lîbr ed poeṡî in itagliàn (Nel folto silenzio, LibroItaliano World, 2002), l à pinsè bän ed scrîver anc sta poeṡî in dialàtt. Quand as l'à dè al s à anc dè däl spiegaziån, ch'äl sêrven par capîr al sô esperimänt linguésstic uriginèl. A mitän qué prémma äl spiegaziån, e pò la poeṡî - È il geniale autore di Piccionaia e, avendo pubblicato un bel libro di poesie in italiano (Nel folto silenzio, LibroItaliano World, 2002), ha pensato bene di scrivere questa in dialetto. Quando ce l'ha consegnata ci ha anche dato delle spiegazioni, utili per capire il suo originale esperimento linguistico. Diamo entrambe, prima le spiegazioni e poi la poesia.

Il tentativo formale è lavorare sul rapporto fra senso consueto (che è particolarmente forte nelle espressioni idiomatiche) e slittamento di questo senso in un contesto poetico. Per fare un esempio: insachèr la nabbia in bolognese starebbe per far qualcosa di inutile, ma in questo contesto (mi pare almeno) l'espressione non comporta necessariamente un senso di inutilità, anzi sembra un tentativo estremo di recupero di un senso (o almeno di un ricordo). Ma l'espressione ovviamente non perde, nel lettore consapevole, anche il suo senso abituale, generando (questa almeno è l'idea) piccoli corti circuiti semantici, diciamo nebulose confuse di sensi sovrapposti. La nebbia non è scelta a caso come tema. Lo so, è un'operazione forse troppo "intellettuale", perché il dialetto nostro vive di ben altro. Ma a me interessano le deviazioni, quasi mai le strade maestre. D'altra parte è anche quello che avevo cominciato a cercare di fare in italiano, ad esempio nella poesia "Enigma"...

Nabbia

Ai ò la nabbia däntr ai ûc’
féssa
                    silenziåuṡa
gavatta ed lómm tignåuṡa
sänza cô.

D’in tótt i dóvv
                    la sé spargójja
alżîra
            tamóggna
tanâja ch’inpalûga
ṡgadézza stuplåuṡa int al zarvèl;
al viṡébbil d atåuren al sparéss
drî da st inbròi ed pållver
żdarinè żå dal zîl
pållver ed lûṡ
pållvr a balûṡ.

E mé a ṡbarlòc’
såura sta nôva stablidûra
ch’a guardèrla l’é tante natta
mo la ingâtia ch’an s i dûra.

Såul i âlber e i brûc
i m pèren scarabûc’,
inziṡiån intajè
in ste fói vûd e trasparänt,
naigri scritûr
                    brindî
d na quèlc'antîga fôla
dscurdè e misteriåuṡa
che inción sà pió ascultèr.

E mé am agrîva
la mî memòria céṅna
ch’la vanga    vûda
raménga
                       féssa e silenziåuṡa
ṡvanzói dal ṡdâz dla stòria
strécca däntr al mî ṡguèrd
                       aranzinè.

Am pèr d avair la puîgla däntr ai ûc’
e a vâg vî mócc’
a insachèr la nabbia
in zairca d un arcôrd.

Teresa Grandi - L'é nèda a Bulåggna, mo adès la stà ed cà e la lavåura a Żôla. L'à bèle publichè socuànt racónt e poeṡî, in itagliàn e in bulgnaiṡ. A nuèter la s pièṡ parché l'à una gran óssta e fantaṡî e parché la bât dimónndi a saggn: äl såu stòri col bîsti äl fan parsén pinsèr a Trilussa - È nata a Bologna e adesso vive e lavora a Zola Predosa. Ha pubblicato diversi racconti e poesie anche in dialetto. A noi piace per la grande inventiva ed efficacia, tanto che le sue storie con protagonisti gli animali fanno pensare a Trilussa.

La parpâja e al bigatén Una parpâja bianca in mèż al fói la se spcèva int na guzléṅna ed guâza: “A sån pròpri na gràn bèla ragâza con stäli èli ch’i um pôrten dóvv a vói! Såura la zè ed måur e i âlber ed mail, ed maraschéṅni, ed pêṡg, ed clûr, a pòs pugèrum só tótt quant i fiûr acsé mulṡéṅna e alżîra cόmm un vail”. A un bigatén ṡguilè żå da una zòca ai gé: “Fèv pió in là, intrànpel gòb e avajè, acsé ṡguéggn e grénz da fèr pietè srêv méi ch’ av pchéss al gâl opûr la tòca!” “Avî la memòria cûrta” ai arspundé al lunbrîṡ: “Vό ai êri na rûga acsé puzlänta da fèr schèr prasû e mänta, un rustézz con di splόcc grîṡ! E anc s’av dspièṡ, la mî parpâja, che cme mé e chi v dé la lûṡ a sî nèda in fånnd a un bûṡ, a psän fèr cûl e patâja! Pò se dman par mé al srà méi, vό arî bèle pighè i uṡvéi!”.	La galéṅna vècia e la pulastréṅna La pulastréṅna la zighèva drî al pulèr par la prepotänza dla vècia galéṅna: spintόn, pcût… tant che la puvréṅna la n s livèva piό gnanc a magnèr. L’arżdåura ch’al la vdêva deperîr la i purtèva di granlén ed furmintån, al’ôra al la mité, int al cavdagnån såura dla pâja dänter int un panîr. Ai vlé na stmèna, però la s armité e, dåpp un quèlc prilån, con äl zanp nézzi la turné al pulèr in dóvv tgnêva cumézzi cla supêrba ch’la déss, tótta instizé: “Una pariåura cme mé la dvänta mâta stra vuèter banbòzi bôni da gnént!” Mo l’arżdåura, sänza tant cunplimént, al còl ai tiré par la sô pgnâta.	La lumèga e la furmîga (La lażż l’à da èser prezîṡa par tόtt) Ai êra una furmîga indafarè cόmm un fachén sό e żå, dänter e fòra dal sô bûṡ int una crèpa dla tèra dal żardén arpiatè là såtta al mlôr ataiṡ al nûṡ. Lé avṡén, al’ôra, s arsurèva na lumèga bîṡa. Stόffa pr al paiṡ ch’la purtèva dla sô caṡléṅna, la furmîga la i gé: - Fèv mò piό in là, o n vdîv brîṡa ch’a sån drî a antèr la cà da stamatéṅna? - - Côsa, av vén un azidänt, la mî ciaclîra? Mé qué a sån in cà mî e dänter al mî cunfén! - La furmîga, in fazànnd a spazèr, spulvrèr e dèr la zîra, la i gé brόssca: - Stè zétta ch’av cunvén, chi nâs con la camîṡa e chi sänza cme mé! – Con téggna al la tgné lόnga la nòstra furmiglatta: - Vό invêzi a n fè gnént par tόtt al dé e mé am tåcca d sudèr s’a n vόi la cà malnatta! - Dipànnd dai pόnt ed véssta – la i arspundé la lumaghéṅna - Vό furmîg a v sî tόtti fât l apartamänt, arpiatè là såtta avî anc la cantinéṅna int un cunduménni grand cme un caṡamänt! E mé, ch’ai ò tόtt ste paiṡ da purtèr in zà e in là, gî dånca, che a critichèr avî tant’όssta, anc l’ICI i um fan paghèr såuvra la prémma cà, alåura, la mî bacajéṅna, v pèrla giόssta? - Mo la furmiglatta par tόtta arspòsta, mänter la lumèga la s fèva da banda lόng al fòs, con téggna l’asré l όss ṡbatàndl apòsta dåpp avairi scrulè äl bdèn adòs! - Bèla arspòsta, mo piό che èter gran bèl mudén! Tgnîv pûr la vòstra tèna là żå in bâs, acsé al infêren a i sî bèli piό avṡén dόvv i v aspèten chî èter chi n an paghè äl tâs! –
Al gât e i pasarén “S’a v guant a v al dâg mé!”. Gé al gât ai pasarén dala sô bdèna. “La ṡmitaggna ed fèr ste gran tubèna sό e żå pr i râm dla fiòpa tόtt al dé?”. Al gatån, culåur mlaranza e bianc tigrè, arudlè int al sturén fòra dal óss, an vlèva ṡgunbéi, ne ciûc, ne bόss ch’i pséssen dsturbèr la sô cubiè. “Al pèr al dé dal giudézzi... l é da aîr che in cà i scarabâtlen col ṡbianchiżén e qué fòra a n pòs gnànc fèr al piṡlén!”. Pò as cruvé i ûc’ con la cô par psair durmîr. “L êra méi d invêren såura al cusén dla scrâna avṡén al têrmo dla chiêta cuṡinéṅna, quand, armiṡdànd int i sû tién, la mî arżduréṅna la m in ṡlunghèva ón tótt pén ed pâna! Ciacarón e scuciadûr ch’a n sî èter, a m avî fât vgnîr un zairc’ ala tèsta acsé! Anc s’l’é premmavaira qué a cmand mé, ch’a sån pió grand e gròs ed tόtt vuèter! Mo al can de drî da lό ai abajé, e dala pòra al gât al salté in mèż al prè: gòba la vétta, äl zànp tótti ṡlarghè, pail, uràcc’ e cô drétt e spuré. E pò vî d lόng sό par la fiòpa int l’èra, arpiatè dal bròchi e sänza fèr gatèra, stramèż al cunzêrt stranpalè di pasarén che alîgher i al spargujénn ed cagarlén!	Madunéṅna dal Lavén In cäl sîr ed mâż con la mî nôna, col pió vèg latén, int la ciṡéṅna, a gêven al ruṡèri ala Madòna dla néccia indurè e zelestéṅna. Stramèż a cäl fangiòti e cäl vciarlatti ch’i ṡvlarslèven e i biasèven äli uraziån, ala lómm ṡbiâvda däl candail bandatti spargujè såura tanta devoziån arzvé la prémma arspòsta ala Sô “fama”: L’êra mèder dal Sgnåur e la mî mâma.	Al Banbén Geṡó Chèro Fangén, rà di rà e piό bèl ed tόtt i anżlén, qué dnanz ala tô statuéṅna A t prêg con tόtta l’ânma stamatéṅna ed dèrm al privilêg’ d èser acsé cinén par stèr in ste preṡèpi däntr in cîṡa e preghèret par chi an t vôl preghèr e dla tô lόmm un pôc a vrêv purtèr a chi at zairca però an t trôva brîṡa. Sta pôvra tèra sänza té, int l univêrs l’é cόmm un gumisèl acsé inṡgunbiè che såul con la bôna volontè a truvarän cal cô che adès s é pêrs. Vén prèst in ògni cà a tgnîr coi tû manén bän pèra cla gavatta pr arfèr tόtt i gmislén. Insàggnes pò dal Zîl cum as tén strécc i fîl e acsé as arcunpånnd al bån destén d ste månnd.

Francesco Puzzarini - L é nèd a Milàn da un famajja ed bulgnîṡ ai 12 d avréll dal 1909 e l andé a stèr a Turén coi sû genitûr e i sû zénc fradî sóbbit prémma dl’ûltma guèra. A Turén l à sänper lavurè in Cmóṅna. Ai piaṡêva ed fèr al pitåur e al scultåur e d scrîver däl poeṡî, anc in dialàtt bulgnaiṡ parché l é sänper stè lighè ala sô zitè. L é môrt a Turén ai 12 ed żóggn dal 1991 - Nato a Milano da famiglia bolognese il 12 aprile 1909, si trasferì a Torino coi genitori e cinque fratelli subito prima della Seconda guerra mondiale. A Torino ha sempre lavorato in Comune. Era appassionato di pittura e scultura, nonché di poesia, e scriveva anche in dialetto bolognese perché è sempre rimasto legato alla sua città. È morto a Torino il 12 giugno 1991.

Arcôrd ed Cúccoli

Quand dal vultån Cúccoli al fó sfratè
la våuṡ ed Bulåggna la se ṡmurzé pian pian,
al pôver umarèl, dimónndi ratristè,
al raduné i bóff buratén int al sô panirån.
Ai finêva acsé un’êpoca chèra ai nûster genitûr
anc se l’algrî l’arpiatèva acsé tant dulûr.

Guèra miṡêria e fâm

Dåpp ai véns la guèra, ûltum castîg mundièl,
ch’la purté mûrt, miṡêria, fâm e traficón,
bunbardamént e côṡ péṅni ed mèl
ch’fón l’arvéṅna ed tant òmen bón;
una ricazza fâzil e spass con furbarî arpiatè
i truvénn quî che dal frånt stóff i êren turnè.

L urganén ed Paginâti

Al sâbet quand as farmèva l urganén
e äl nòt i s pirdêven såtta i pôrdg unbrûṡ,
i abitànt dl antîg båurg San Carlén
i s afazèven ala fnèstra par ascultèr curiûṡ.
Ògni tant ai vulèva incartè quèlc suldén
bån a ṡmurzèr un bichiròt ed vén.

Giorgio Cremonini - L é un viṡitadåur fedêl dal nòster Sît, e al s à scrétt digànd ch'al n à mâi dscåurs in bulgnaiṡ, siché dånca l avêva biṡåggn d ajût col såu poeṡî. Bän guèrda mò, a nó äl s én piaṡó magâra, e acsé a i publicän vluntîra. - Fedele visitatore del Sito, ci ha scritto premettendo di non aver mai parlato il bolognese e di aver quindi bisogno di aiuto coi suoi componimenti. A noi invece sono sembrati buoni, quindi li pubblichiamo volentieri.

TTIP: Tótt Taruchè I Prudótt (americàn)

Al Presidänt Obama l à purtè
Una banchéṅna nôva drî da Cà:
Al tâca a fèr äl prôv da pensiunè,
Che prèst l à da lasèr cal sît da rà.

Un pundghén itagliàn stóff e afamè
Al pâsa un dé par d lé e Obama ai fà:
“Ch’an s dégga in gîr: -Che sumarén tirè-!“
Al ciâpa al sô magnèr e pò ai al dà.

Quall al rôṡga una brîṡla e al spûda tótt:
“L à l savåur dla ṡgadézza ste furmâi,
La sà d midgéṅna sta chèren che qué!

S’a i mâgn, sicûr am câpita un quèl brótt,
L'é na ròba ch’la sûga anc i sunâi!
Amîg, sta mêrda qué, mâgnla bän té!”

Ténp nûv?

Al Presidänt Obama al s é truvè
Na sîra da par ló dänter la Cà:
Vî la Michelle, al cûg l à preparè,
Sänza vardûr, un gran magnèr da rà.

La nòt un paiṡ int al ståmmg al l à dṡdè:
Córr in cuṡéṅna a fèret un cafà!
Al tåurna a lèt mo al trôva al sît ciapè
Da ón coi cavî róss che bróssc ai fà:

“Carå’ d un naigher brótt e gingiulån,
Êrt in cuṡéṅna a freghèr al magnèr?
L’é la fróssta la diêta adâta a té!”

Par la pòra al Presidänt al se dṡdé,
Int al sô lèt mo con un dóbbi amèr:
Êrl un insónni o l destén risarvè?

Urbîṡia

Am pièṡ d andèr a spâs par la canpâgna
Quand i culûr di fiûr i én tótt in fèsta,
Un spetâcuel ch’am fà girèr la tèsta,
Anc s’ai ò i ûc d una tòpa rugâgna.

Lu-là ch’al córr a râż par la cavdâgna,
Vàddel in dóvv al stà? Vàddel sta fèsta?
Cus'èl da tgnîr acsé bâsa la tèsta?
Al pèr ch’l èva in vatta una muntâgna!

Vèt a cunprèr al lât con la ragâza
Par fèr cuntänta la sô vècia mèder?
O a sunèr la fiṡarmònica in piâza?

Lîvla cla zócca, bòja d un månnd lèder!
Amîg, am pèr ed cgnósser la tô fâza:
Mo zêrt! Té t î Morandi, quall di quèder!

Ezio Scagliarini - L é un autåur dla Ciṡanôva con na gran dêrma par fèr däl rémm ed tótti äl fâta, spezialmänt qualli ch'äli arcôrden la Divéṅna Cumêdia. In sta pâgina a publicän socuànt pzulén d èter tîp (in bulgnaiṡ zitadén). - È un autore di San Matteo della Decima molto bravo in tutti i tipi di metrica, con una preferenza per gli endecasillabi danteschi. In questa pagina pubblichiamo una selezione di composizioni di altro tipo (in bolognese urbano).

Guèrda anc - Guarda anche: La Cumediôla dal Dialětt dla Ciṡanôva La Guèra ed Ióffa

Äl mâmi

Na vôlta a cgnusé na mèder austêra
e tótta d un pèz, parfèta e sevêra,
lî pió che un fangén la vlêva un suldè,
mo ai véns un caplån dimónndi ṡgramiè;

na vôlta a caté na mâma un pô ciòza
ch’la tgnêva sô fiôl srè däntr int la lòża,
ai vgné un ragazèl talmänt scapadézz:
un gréll par cavail pió dîṡ pr ògni rézz;

na mèder col fiôl la i gé d rispetèr
äl måssc e äl zinzèl ch’äli an da canpèr,
sô fiôl al dvinté talmänt sanguinèri:
un Ghandi spudè però al incuntrèri;

un’ètra la fó na gran feminéssta,
mudànt int al fûg e tatt dscuêrti in véssta,
sô fiôla la s métt dû o trî conpletén
e in spaiṡ pr äl mudànt la brûṡa i quatrén;

na mâma la m gé ch’la vlêva sô fiôl
unèst come lî, mo al fa l ṡbursarôl;
mo ai ò pò anc cgnusó dû fiû d na putèna
dvintè dû bón frè con tant ed gabèna,

invêzi al pió grand d na gran prinzipassa
ai nòbil quatrén al i à fât na vassa
es l à par castèl na scâtla ed cartån:
parché ai pièṡ d canpèr fagànd al barbån.

Tótt quasst al vôl dîr che äl mèder d incû
äl vrénn un pô ed låur catèr int i fiû,
invêzi al suzêd che i fiû i fan cum ai pèr
e bón o catîv i sran da azetèr.

Petrèrca
Movesi il vecchierel …

Pròpi cme al sô vciarlén, pén ed curâg’,
un dé, in cal bèl paiṡén d Arcuà Petrèrca,
andé in pelegrinâg’ dal gran Patrièrca
dla poveṡî itaglièna e anc dal linguâg’

pr avair na man da ló, pr un sô mesâg’.
E quand a fó là såtta ala sô èrca
a i gé: “Tótti äl mî rémm äl pèrn in bèrca,
cme té a vrêv fèrli bän, dâm un cuntâg’!”

“Na man a t la darêv mo csa i vût fèr,
un azidóll d un prît am la ciavé.
Dånca am in dspièṡ, mo té et t è d’arangèr.

Però se in povesî t vû fèr quèl d natt
al mî cunséi – al déss – l é såul quasst qué:
stûdia ignurànt! E drôva al tô dialàtt!”

Al sprucajén

La m dèva ṡbarlucè
d arpiât da mî mujèr…
Mo guè’ che ala mî etè
mé a fâg inamurèr!

Mé a n i cardêva mégga,
un sprucajén tant bèl…,
però csa vlîv ch’a v dégga,
a n stèva pió int la pèl.

Lî l’êra żåuvna e mègra,
pr an fèr brótta figûra
mé ai ò cunprè dal viègra,
cal dé ch’la m pèrs madûra.

Quand a i dscuré int la strè
la s fé råssa int la fâza,
e mé acsé ai ò pinsè:
“l’é vêrgin la ragâza!”

“S’at pièṡ, mé a sån tótt tô!
- a i gé såtta a n’insaggna -

Par stèr insamm un pô
in dóvv vût ch’a s cataggna?”.

“La scóffia l’é tremannda,
vén té a cà mî pâs dman
- la m gé guardànd l’agiannda –
coi tû zänt èuro in man.”
…

Cla spaiṡa a n l’ò bṡa fâta,
mo mé n sån mèa tirè
ch’a n i ò gnanc fât na pâta!
Am véns såul n’ètra idê:

di fiûr par mî mujêr
e int un lochèl distént
cme anbrûṡ andénn a znèr.
Dåpp zanna a i gé cunvént:

“Che bèla còpia a sän!”
E quand la déss: “parché?”
“Parché mé a t vói anc bän
e in pió…, mo al sò pó mé!”.

R_ab-1/₂ Rg_ab=T_ab

Alåura dånca, adès l é un quèl sicûr.
Adès dai telescòpi ai vén äl prôv:
al spâzi intåurn a nó l é cûrv cmé n ôv
e atåurn al såul, al strèl e a cäl figûr

ch’äli én int l univêrs stra lómm e scûr.
Parché in duv l’é na mâsa al spâzi al s môv
e acsé la lûṡ e al tänp, e pò ai é d nôv
che in du’an i é mâsa, äli én incraspadûr.

Insåmma, incôsa é sänpr in muvimänt
e l univêrs sé stass l é drî a ṡlarghèr.
Mo quall ch’fà maravajja l é na mänt

ch’al l à capé es l’à fât la sô teorî
e n’ecuaziån par psairla miṡurèr.
E léttr e nómmer i én na poeṡî.

Al rivoluzionèri
(dal sâbet sîra al Barr Spòrrt)

Tirèr inànz acsé pròpi an s pôl brîṡa,
che pió che inànz andän a cûl indrî:
dal guêren solamänt zaltrunarî
e såuvr’äl spâl däl tâs ch’äl pèrn ed ghîṡa,

mo par canbièr la srêv asè na znîṡa
pr inpièr un fûg ch’al fâga pulizî
tacànd da Råmma col såu ladrarî
che acsé int un cåulp as brûṡa Stèt e Cîṡa.

Stra i capurión gnanc ón ch’al séppa unèst;
qué bṡåggna dîr da bån, bṡåggna fèr prèst,
in tótti äl piâz ai vôl na ghigliutéṅna

e cminzèr sóbbit a tajèr däl tèst!
Bṡåggna fèr prèst, mo mégga da dmatéṅna
che mé a pirdrêv Bulåggna-Fiurintéṅna.

Al surîṡ dal mî anvudén

Al bèl surîṡ ch’al måsstra al mî anvudén
al métt la pèṡ stra mé e al månnd intîr
e mé a m al gôd, a v al vói pròpi dîr,
cunpâgna un dån preziåuṡ, cme l ôr żechén.

Cm al vérra i ûc’ al’èlba al birichén
al métt la lûṡ in tótt i mî pinsîr,
e al naigr e al grîṡ dal dé al fà scunparîr
cal mustazén alîgher quand l é avṡén.

Ló as al regâla a tótt al sô sriżén,
ûṡ d un anżlén ch’al vén dal paradîṡ,
e acsé fagànd al tîra a calamétta

tant simitón e méll ziricuchén.
Mo cm am piasrêv ch’al fóss stanpè prezîṡ
in tótt i dé d na bèla e lónga vétta!

Ala prémma pâgina
Và só